કાશ્મીરનો નવો સુવર્ણયુગ .

ભારતીય જનતા પાર્ટીના નેતૃત્વ હેઠળની કેન્દ્ર સરકારના દ્રઢ વલણ સામે દાયકાઓથી કાશ્મીર પર પ્રભુત્વ ધરાવતું અલગતાવાદી રાજકારણ હવે પોતાનું સ્થાન ગુમાવી રહ્યું હોય તેવું લાગે છે. કેન્દ્ર સરકાર કાશ્મીરમાં જમીની વાસ્તવિકતાઓને બદલવામાં સફળ રહી છે. તેણે સમૃદ્ધિ, શાંતિ અને અખંડિતતા શોધતા મહત્વાકાંક્ષી પ્રદેશની એક નવી વાર્તા આગળ ધપાવી છે. આ પરિવર્તનને પ્રતિબિંબિત કરતા, તાજેતરમાં જમ્મુ અને કાશ્મીર પીપલ્સ મૂવમેન્ટ, ડેમોેક્રેટિક પોલિટિકલ મૂવમેન્ટ, જમ્મુ અને કાશ્મીર તહરીક ઇસ્તિકલાલ, તહરીક-એ-ઇસ્તિકમત જેવા અનેક અલગતાવાદી સંગઠનોએ અલગતાવાદી વિચારધારા સાથેના તેમના ઔપચારિક સંબંધો તોડવાની જાહેરાત કરી છે. ઘણા લાંબા વરસો પછી આ નવા સકારાત્મક સંયોગો કાશ્મીરની નવી ભાગ્યરેખા તરીકે ઉદયમાન થયા છે. અલગતાવાદી જૂથોને પ્રજાનું સમર્થન ક્રમશ: ઘટતા તેઓને આત્મભાન થયું છે. વાર્યા ન વળે તે હાર્યા વળે એ કહેવત અહીં જોવા મળે છે.

કેન્દ્ર સરકારે આ નવી ઘટનાને ભૂતકાળની વાત બની ગયેલા અલગતાવાદના પુરાવા તરીકે પ્રશંસા કરી અને તેને મોદીના વિકસિત, શાંતિપૂર્ણ અને સંકલિત ભારતના વિઝનને આભારી ગણાવી. બીજા સ્તરના અલગતાવાદી નેતાઓ અથવા ઓછા જાણીતા જૂથો પણ જાહેરમાં અલગતાવાદી રાજકારણનો ત્યાગ કરે છે અને પોતાની નિષ્ફળતાઓનો સ્વીકાર કરે છે તે ભૂતકાળથી મોટી વિદાય દર્શાવે છે. આ ઘટનાક્રમ આ પ્રદેશના અલગતાવાદી નેતાઓ માટે એક નવા દાખલાના ઉદભવનો સંકેત આપે છે. તે જ સમયે, તે એવા યુગના અંતનો સંકેત આપે છે જ્યાં રાજકીય જોડાણને અલગતાવાદી લાગણીઓને નિયંત્રિત કરવાના સાધન તરીકે જોવામાં આવતી હતી. ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાનો પી.વી. નરસિંહ રાવ, અટલ બિહારી વાજપેયી અને મનમોહન સિંહે અલગતાવાદી જૂથો સાથે વાટાઘાટો કરી, અને ઘણી વાર પાકિસ્તાન પણ આ વાટાઘાટોમાં જોડાયું. પરંતુ કોઈ ચોક્કસ પરિણામ હાંસલ થઈ શક્યું નહિ.

ઈ. સ. ૨૦૧૪ માં મોદી સત્તામાં આવ્યા પછી આ વલણ નાટકીય રીતે બદલાઈ ગયું. ઈ. સ. ૨૦૧૯ માં, સરકારે જમ્મુ અને કાશ્મીરનો વિશેષ બંધારણીય દરજ્જો નાબૂદ કર્યો. છેલ્લા પાંચ વર્ષોમાં, ગૃહ મંત્રાલયે જમાત-એ-ઇસ્લામી, યાસીન મલિકની આગેવાની હેઠળના જમ્મુ અને કાશ્મીર લિબરેશન ફ્રન્ટ, મીરવાઇઝ ઉમર ફારૂકની આવામી એક્શન કમિટી, મોહમ્મદ અબ્બાસ અન્સારીની ઇત્તેહાદુલ મુસ્લિમીન અને શબ્બીર શાહની ડેમોેક્રેટિક ફ્રીડમ પાર્ટી સહિત મુખ્ય અલગતાવાદી સંગઠનો પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. હુરયત કોન્ફરન્સ, જે એક સમયે વકીલો અને વેપારીઓના સંગઠનો સહિત ૨૦ સંગઠનોનું પ્રભાવશાળી ગઠબંધન હતું, તે મોટાભાગે નિષ્ક્રિય થઈ ગયું છે. તેના મોટાભાગના નેતાઓને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા છે અથવા બાજુ પર ધકેલી દેવામાં આવ્યા છે, તેથી અલગતાવાદ હવે હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયો છે અને બદલાતી રાજકીય વાસ્તવિકતાઓને આધીન થઈ ગયો છે.

છતાં પ્રશ્ન એ રહે છે કે શું જમ્મુ અને કાશ્મીરના લોકો અને રાજકીય વર્ગ ઈ. સ. ૨૦૧૯ પછીની વાસ્તવિકતાઓ સાથે કુદરતી રીતે અનુકૂલન સાધી શક્યા છે. શહેરી કેન્દ્રોમાં ભારે સુરક્ષા તૈનાત એ વાતની યાદ અપાવે છે કે કેન્દ્ર સરકારને હજુ સુધી આ પ્રદેશ પર સંપૂર્ણ નિયંત્રણ મળ્યું નથી. દરમિયાન, આતંકવાદ શહેરી ખતરામાંથી ગેરિલા શૈલીના જંગલ યુદ્ધમાં પરિવર્તિત થઈ ગયો છે, જેને અદ્યતન સંદેશાવ્યવહાર તકનીકો અને સપાટી-મેપિંગ સાધનોની મદદથી પ્રેરણા મળી છે. ભલે પાકિસ્તાન આંતરિક કટોકટીમાં ફસાયેલું છે, પરંતુ એવું લાગતું નથી કે તે નજીકના ભવિષ્યમાં કાશ્મીરમાં પોતાના હિતોને છોડી દેશે. નવી દિલ્હીએ જે હાંસલ કર્યું છે તેને સારી રીતે વિચારેલી, સમાવેશી અને લોકો-કેન્દ્રિત નીતિઓ સાથે આગળ ધપાવવું જોઈએ.

કાશ્મીરમાં સ્થિરતા ફક્ત બળ દ્વારા જાળવી શકાતી નથી - તેના માટે વિશ્વાસ, લોકભાગીદારી અને લાંબા ગાળાના દ્રષ્ટિકોણની જરૂર છે. પ્રથમ પગલા તરીકે, જમ્મુ અને કાશ્મીરને ફરીથી ભારતીય સંઘનું પૂર્ણ રાજ્ય બનાવવું જોઈએ, કેન્દ્રએ સુપ્રીમ કોર્ટને આપેલા વચનને પૂર્ણ કરવું જોઈએ. નવા ઉજ્વળ વાતાવરણમાં હવે તબક્કાવાર કાશ્મીરની પ્રતિભાઓ રાષ્ટ્રીય પ્રવાહમાં જોવા મળશે. હજુ સુધી ખુદ સરકારે કાશ્મીરી પંડિતોની તેમના આ વતનમાં પુન: સ્થાપના માટે કોઈ યોજના રજૂ કરી નથી પરંતુ આવી જ શાંતિ ચિરંતન રહેશે તો આપોઆપ જ એ પંડિતોનો જનપ્રવાહ ફરી તેમની પોતાની માટીની મહેક સાથે રમવા આવી જશે. એ દિવસો હવે બહુ દૂર નથી. કાશ્મીરના પ્રવાસનનો નવો સુવર્ણયુગ હવે શરૂ થયો છે.