મહારાષ્ટ્રમાં બ્લાઈન્ડ ગેઈમ .

મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભા ચૂંટણી પ્રચાર થંભી ગયો ને અટકળોનો જે રાઉન્ડ ચાલુ થયો તે હવે ગઈકાલના મતદાન પછી પણ ચાલુ રહેવાનો છે. ૨૮૮ બેઠકો માટે મતદાન થયું છે. આ વખતની ચૂંટણી ઘણી રીતે ખાસ છે. રાજકીય ઉથલપાથલ બાદ નવાં સમીકરણો રચાયાં. દરેક બેઠક પર બહુકોણીય હરીફાઈ જોવા મળી. કોઈ એક મુદ્દો અસરકારક નથી. ભાજપના ચૂંટણીનારા પર પણ સર્વસંમતિ સાધી શકી નથી. ઝારખંડમાં બીજા તબક્કાની ૩૮ વિધાનસભા બેઠકો માટે પણ મતદાન થઈ ગયું છે, પરંતુ ઘણાં કારણોને લીધે આ વખતે મહારાષ્ટ્રની ચૂંટણીની લડાઈ ખૂબ જ ખાસ માનવામાં આવી રહી છે. વર્ષ ૨૦૧૯માં વિધાનસભા ચૂંટણીનાં પરિણામો પછી મહારાષ્ટ્રના રાજકારણમાં જે પ્રકારની ઉથલપાથલ જોવા મળી, તેણે રાજ્યના મુખ્ય રાજકીય પક્ષોના સ્વભાવને જ બદલી નાખ્યો અને અગ્રણી રાજકીય પરિવારોની વિશ્વસનીયતા પર સવાલો ઊભા કર્યા, પરંતુ તેના વિશ્વાસને પણ અસર કરી. રાજ્યના સામાન્ય મતદારો સામે પણ વિકલ્પોનો પ્રલય થયેલો છે.

તેની અસર આ ચૂંટણીઓમાં ઉઠાવવામાં આવતા મુદ્દાઓ પર જ નહીં, પરંતુ તેને ઉઠાવવાની પદ્ધતિઓ પર પણ દેખાઈ રહી. ચૂંટણી જંગનું સ્વરૂપ પણ એ અર્થમાં બદલાયું છે કે લગભગ દરેક વિધાનસભા મતવિસ્તારમાં બહુકોણીય હરીફાઈ રહી છે. નિશ્ચિત સીટો પર બે શિવસેના અને બે એનસીપી, કોંગ્રેસ અને બીજેપીના અધિકૃત ઉમેદવારો છે, એટલું જ નહીં, આ પક્ષોના બળવાખોર ઉમેદવારોએ પણ ઘણી જગ્યાએ સ્પર્ધા મુશ્કેલ બનાવી આપી છે. કોના કોના મતમાં કોણ ગાબડાં  પાડશે તે અંગે દરેક છાવણીમાં અનિશ્ચિતતા અને મૂંઝવણનો માહોલ છે. એક અજાયબ બ્લાઈન્ડ ગેઈમ સહુ રમ્યા છે. આ વખતે રાજ્યભરની તમામ વિધાનસભા બેઠકો પર અસરકારક માની શકાય એવો એક પણ મુદ્દો નથી. જેના કારણે સૂત્રોચ્ચારને લઈને પણ શંકા અને મૂંઝવણનો માહોલ જોવા મળ્યો છે. બીજેપી દ્વારા 'બટેંગે તો કટંગે' અને 'એક હૈં તો સેફ હૈં'ના સૂત્રોને સૌથી વધુ મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ એનડીએ કેમ્પમાં પણ આ અંગે સર્વસંમતિ સાધી શકાઈ નથી. અજિત પવાર જ નહીં, બીજેપીના ઘણા નેતાઓએ પણ કહ્યું હતું કે તેઓ આ સૂત્રને ફગાવી દેશે અને એમ જ થયું.

મહાવિકાસ આઘાડીને ચોક્કસપણે આટલો શ્રેય આપી શકાય છે કે તેણે મહારાષ્ટ્રની ઓળખને મુખ્ય મુદ્દો બનાવવાના પ્રયાસોમાં ઘણી હદ સુધી એકરૂપતા દર્શાવી છે, પરંતુ આમાં તેને કેટલી સફળતા મળી છે તે તો પરિણામો પરથી જ ખબર પડશે. સૌથી મોટી વાત એ છે કે પરિણામો આ ચૂંટણી જંગનો અંત લાવશે એવું ચોક્કસ કહી શકાય નહીં. ઘણા નિષ્ણાતોના મતે પરિણામો જાહેર થયા બાદ રાજકીય ગતિવિધિનો બીજો રાઉન્ડ જોવા મળી શકે છે. એક નવી અરાજકતાનો અધ્યાય શરૂ થશે. મહારાષ્ટ્રના મતદારો પાસે પુષ્કળ વિકલ્પો હતા. તેઓએ ચૂંટણી લડી રહેલા રાજકીય પક્ષોની વિશાળ શ્રેણીમાંથી પસંદગી કરી છે. સત્તા માટે દોડી રહેલા બે મોટા ગઠબંધન - મહાયુતિ અને મહા વિકાસ આઘાડી - માં ઓછામાં ઓછા ત્રણ મોટા પક્ષોનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ ચૂંટણીના વિકલ્પોની આ વિપુલતા લોકશાહીની તાકાતનો પુરાવો નથી. આ એક ગંભીર નબળાઈ તરફનો નિર્દેશ છે. વિચારધારાની નાદારી જે રાજકારણીઓને માર્ગ બદલવા માટે દબાણ કરે છે, જે રાજકીય પક્ષોના વિઘટન તરફ દોરી જાય છે. અગાઉની શિવસેના અને રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટી, જે વિભાજિત એકમો તરીકે મેદાનમાં છે, તેઓ આ રોગનો ભોગ બન્યા છે.

ડિવિઝનના નિષ્ણાત પોલિટિકલ એન્જિનિયર તરીકે ભારતીય જનતા પાર્ટી આ નૂતન સંયોગોનો ફાયદો ઉઠાવવા ચાહે છે. તે જોવાનું રસપ્રદ રહેશે કે શું રાજકારણીઓ દ્વારા મતદારોના આદેશના આ અનાદરથી પેદા થયેલી જાહેર નિરાશા, જે પક્ષપલટાનું અનિવાર્ય પાસું છે, મહારાષ્ટ્રમાં ચૂંટણીની હરીફાઈ પર તેની છાપ છોડે છે કે કેમ. અલબત્ત, અનૈતિકતાની વધતી જતી સંસ્કૃતિને વખોડીને રાજકીય ચક્રો ફરતાં રહે છે. એવું લાગી રહ્યું છે કે આ ચૂંટણીની હરીફાઈનું પરિણામ અનેક મુદ્દાઓ પરથી નક્કી થઈ શકે છે. આમાં સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ મહારાષ્ટ્રમાં સતત કૃષિ સંકટ છે. આ ગંભીર સમસ્યા પ્રત્યે વહીવટી ઉદાસીનતા એવી છે કે ઈ.સ. ૨૦૨૩માં ૨,૮૫૧ ખેડૂતો પાક નિષ્ફળ જવાથી, વધતા દેવા અને ઓછા વળતરને કારણે આત્મહત્યા કરી હતી. ઈ.સ. ૨૦૨૨ માટે આ આંકડો ૨,૯૪૨ છે. મરાઠવાડા અને વિદર્ભમાં (જે કુલ ૨૮૮માંથી ૧૦૮ બેઠકોનું યોગદાન આપે છે) તે બંને સ્પર્ધાત્મક જોડાણોનું ભાવિ નક્કી કરી શકે છે. હંમેશની જેમ જ્ઞાતિએ પણ પોતાનો લાંબો વિષાદી પડછાયો પાડયો જ છે. અનામત આંદોલનના મુદ્દાથી પ્રભાવિત મરાઠા મત એક પરિબળ બની શકે છે.