પતનોત્સુક ઈન્ડિયા ગઠબંધન .

કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષી મોરચા 'ઈન્ડિયા'માં આંતરિક મતમતાંતર અને વૈચારિક વિરોધાભાસને જોતા, નીતિશકુમારે કદાચ તેનાથી પોતાને બહુ આગોતરા દૂર કરી દીધા હતા. એ હકીકત છે કે નીતિશકુમાર આ જમ્બો ગઠબંધનના નિર્માતા-નિર્દેશક હતા. તેમણે ૨૫ સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૨ના રોજ હિસારમાં આ જોડાણની શરૂઆત કરી હતી. હિસારમાં ચૌધરી દેવીલાલની જન્મજયંતી પ્રસંગે નીતિશકુમાર, તેજસ્વી યાદવ, ફારૂક અબ્દુલ્લા, શરદ પવાર, સીતારામ યેચુરી, ડી. રાજા અને ઓમપ્રકાશ ચૌટાલા વગેરે હાજર રહ્યા હતા. શરૂઆતમાં TMC, SP, આમ આદમી પાર્ટી સહિત ઘણી પાર્ટીઓ કોંગ્રેસ સાથે સ્ટેજ શેર કરવા તૈયાર ન હતી. નીતિશકુમારે લાલુ પ્રસાદ સાથે સોનિયા અને રાહુલ ગાંધીને મળીને તેમના પ્રચારનો અંત લાવી દીધો. જ્યારે કોંગ્રેસ નેતૃત્વ છ મહિના પછી પણ રહસ્યમય રીતે મૌન રહ્યું, ત્યારે આખરે નીતિશકુમારે જૂન ૨૦૨૩માં પટનામાં પ્રથમ સફળ ગઠબંધનનું આયોજન કર્યું અને કોંગ્રેસ તરફ જાળવવામાં આવતી રાજકીય અસ્પૃશ્યતાને તોડવાનું કામ કર્યું. ત્યારે સ્ટેજ પર અરવિંદ કેજરીવાલ, મમતા બેનર્જી અને અખિલેશ યાદવ સાથે સોનિયા અને રાહુલ ગાંધી પણ હાજર હતા. પીએમ પદ માટે નીતીશ કુમાર પ્રથમ પસંદગી હતા, પરંતુ તેઓ મહાગઠબંધનના સંયોજક બની શકે છે તેવા ડરથી કોંગ્રેસે બેંગલુરુ અને મુંબઈ અને પછી દિલ્હીમાં મમતા બેનર્જી વતી બેઠકોની પહેલ કરી, નીતિશકુમારના વિરોધને નિષ્ફળ બનાવી દીધો. મહાગઠબંધનને સક્રિય કરવા માટે કોઈ પગલાં લેવામાં આવ્યા ન હતાં, ત્યારે નીતિશકુમાર તેમાંથી બહાર આવ્યા હતા. 

અવિશ્વાસ, વૈચારિક વિરોધાભાસ અને ગળા કાપવાની સ્પર્ધાને કારણે ઈન્ડિયા ગઠબંધનની હાલત પહેલા કરતાં વધુ ખરાબ છે. મમતા બેનર્જીએ કોંગ્રેસને નિષ્ફળ ગણીને મહાગઠબંધનનું નેતૃત્વ કરવા માટે પોતાને યોગ્ય માની છે. SP, NCP, AAP  અને RJDએ પણ તેમનું નેતૃત્વ સ્વીકાર્ય ગણ્યું છે. મમતા સામે ડાબેરી પક્ષોનો વિરોધ જાણીતો છે. બંગાળમાં ડાબેરી મોરચા અને કોંગ્રેસ વચ્ચે ટક્કર ચાલુ છે. SP, RJD, NCP,  શિવસેના-UBT, DMK, TMC, YSR  કોંગ્રેસ, JDU, AAP અને ડાબેરી પક્ષોએ પણ મેળવેલ સમર્થન કોંગ્રેસ પાર્ટી પાસેથી છીનવી લેવામાં આવ્યું છે. એકમાત્ર ભાજપ પોતાનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ અને પ્રભાવ જમાવવામાં સફળ રહ્યો છે.

છેલ્લી લોકસભા ચૂંટણીમાં પિતા મુલાયમસિંહ કરતાં વધુ બેઠકો મેળવ્યા બાદ અખિલેશ યાદવનો ઉત્સાહ ચરમસીમા પર છે. રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને હરિયાણામાં કોંગ્રેસ દ્વારા ઉપેક્ષિત, તેઓ તેમના પિતાના પગલે ચાલતા હોય તેવું લાગે છે, જેઓ ક્યારેય ઉત્તર પ્રદેશમાં વિકસતી કોંગ્રેસની તરફેણમાં નહોતા. મુલાયમસિંહે જ ૧૯૯૯માં સોનિયા ગાંધીને વડાપ્રધાન બનવા દીધા ન હતા. શરૂઆતના દિવસોમાં લાલુ-નીતીશની જોડી બિહારમાં કોંગ્રેસને હાંસિયામાં ધકેલી દેવામાં પણ સફળ રહી હતી. બાદમાં લાલુ માટે કોંગ્રેસ ફરજિયાત બની ગઈ. 'ઈન્ડિયા'માં ચાલી રહેલા વિવાદ વચ્ચે રામ ગોપાલ યાદવનું નિવેદન મહત્વનું છે કે રાહુલ ગાંધી મહાગઠબંધનના નેતા નથી. સંસદમાં પણ સપા અને કોંગ્રેસના રસ્તા અલગ-અલગ દેખાય છે. એસપી અને ટીએમસી સંભલની ઘટનાને અદાણી એપિસોડ કરતાં વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ માને છે.

બિનસાંપ્રદાયિક અને સામાજિક ન્યાયની એક માત્ર પાર્ટી તરીકે કોંગ્રેસનો પ્રચાર સપા અને આરજેડી જેવા પક્ષોને પણ નુકસાન પહોંચાડે છે. મહારાષ્ટ્રના પરિણામોથી ગઠબંધનમાં અંતર વધ્યું છે. મહારાષ્ટ્ર સપાએ મહાવિકાસ અઘાડીથી પોતાને અલગ કરી લીધા છે. મહારાષ્ટ્રના સપા પ્રમુખ અબુ આસીમ આઝમીએ શિવસેનાને ભાજપ કરતાં વધુ ખતરનાક ગણાવી છે. તેના જવાબમાં શિવસેના-યુબીટી નેતા સંજય રાઉતે સપાને ભાજપની બી ટીમ ગણાવી હતી.

હરિયાણામાંથી બોધપાઠ લઈને AAPએ દિલ્હીમાં એકલા હાથે ચૂંટણી લડવાની જાહેરાત કરીને કોંગ્રેસની યોજનાઓને બરબાદ કરી દીધી છે. પંજાબમાં બંને પક્ષો વચ્ચે કડવાશ સતત વધી રહી છે. બંગાળમાં અધીર રંજન ચૌધરીને પ્રમુખ પદેથી હટાવીને કોંગ્રેસે ટીએમસીને આપેલો મેસેજ નિષ્ફળ ગયો છે. વાસ્તવમાં, તમામ ઘટકોને તેમની જમીન ગુમાવવાનો ડર છે. એટલા માટે લગભગ તમામ પક્ષો એકમત છે કે મહાગઠબંધનનું નેતૃત્વ કોંગ્રેસના હાથમાં આવવું જોઈએ. આ ઉથલપાથલ દર્શાવે છે કે મેળ ન ખાતા અને તકવાદી ગઠબંધન લાંબો સમય ટકતા નથી. ભવિષ્યમાં કોંગ્રેસ અને પ્રાદેશિક પક્ષો વચ્ચેનો સંઘર્ષ વધુ ઉગ્ર બને તો નવાઈ નહીં.