અણધાર્યાં ચૂંટણી પરિણામો .

જમ્મુ-કાશ્મીર અને હરિયાણાના ચૂંટણી પરિણામોએ કોઈ મૂંઝવણનો અવકાશ છોડયો નથી. તેના મેસેજ ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે. પહેલાથી જ માનવામાં આવતું હતું કે, આ ચૂંટણીનાં પરિણામો માત્ર જમ્મુ-કાશ્મીર અને હરિયાણાના લોકો અને તેમની રાજનીતિ માટે જ મહત્ત્વપૂર્ણ નથી, પરંતુ ઘણા મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર રાષ્ટ્રીય રાજનીતિના વલણને પણ તેની અસર થવાની છે. દસ વર્ષના ગાળા બાદ યોજાયેલી આ ચૂંટણીઓમાં સામાન્ય લોકોની ભાગીદારી અને જે રીતે અલગતાવાદી પ્રવાહમાં સામેલ લોકો પણ ચૂંટણીના રાજકારણનો માર્ગ અપનાવતા જોવા મળ્યા તે માત્ર દેશ માટે જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વ માટે એક સકારાત્મક સંકેત છે. 

આ ચૂંટણીઓએ સૌથી વધુ જે બાબત પર ભાર મૂક્યો હતો તે છે, જમ્મુ અને કાશ્મીર રાજ્યનો દરજ્જો. આ એકમાત્ર મોટી ડિમાન્ડ છે જેના પર ભાજપ સહિત તમામ પક્ષો સહમત છે. શાંતિપૂર્ણ ચૂંટણી, ઉત્સાહી જનભાગીદારી અને સ્પષ્ટ જનાદેશ - આ ત્રણેય બાબતો એ વાત પર ભાર મૂકે છે કે આમાં વધુ વિલંબ ન થવો જોઈએ. જમ્મુ અને કાશ્મીરને શક્ય તેટલી વહેલી તકે પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પુનઃસ્થાપિત કરી આપવામાં આવે. હરિયાણામાં દસ વર્ષ કથિત સત્તાવિપક્ષના મોજાને હરાવી ભાજપનું ત્રીજી વખત સત્તામાં આરોહણ કોંગ્રેસ માટે મોટો ફટકો છે. 'ખેડૂતો, સૈનિકો અને કુસ્તીબાજો'ના નામે લાંબા સમયથી ચાલતી કથા હવે તેની ચૂંટણીલક્ષી ઉપયોગિતા ગુમાવી રહી હોય તેવું લાગી રહ્યું છે. કોંગ્રેસે હાર સ્વીકારી તે પહેલા જ જે રીતે વિપક્ષનું ગઠબંધન ૈં.શ.ઘ.ૈં.છ. બે ઘટક પક્ષો - આમ આદમી પાર્ટી અને શિવસેનાએ - કોંગ્રેસના વલણ પર નિશાન સાધવાનું શરૂ કર્યુંં, એ બતાવે છે કે આ પરિણામો વિપક્ષી રાજનીતિમાં કોંગ્રેસનો રસ્તો મુશ્કેલ બનાવનાર છે.

હરિયાણા અને જમ્મુ-કાશ્મીર વિધાનસભા ચૂંટણીનાં પરિણામોએ તમામ વિશ્લેષણો અને સર્વેક્ષણોને નકારી કાઢ્યાં છે. ચૂંટણી પછી હાથ ધરવામાં આવેલા તમામ સર્વેમાં હરિયાણામાં કોંગ્રેસની શાનદાર જીત અને ભાજપની કારમી હાર જાહેર કરવામાં આવી હતી. જમ્મુ-કાશ્મીરમાં ત્રિશંકુ વિધાનસભાની આગાહી કરવામાં આવી રહી હતી. પરંતુ પરિણામો એ આગાહીથી બરાબર વિપરીત આવ્યાં. જમ્મુ-કાશ્મીરના લોકોએ પીપલ્સ ડેમોક્રેટિક પાર્ટીને નકારી કાઢી. જમ્મુ પ્રદેશમાંથી ભાજપે જે વિકાસની અપેક્ષા રાખી હતી તે પણ ફળીભૂત થઈ નથી. કોંગ્રેસ અને નેશનલ કોન્ફરન્સે મળીને જરૂરી બહુમતી કરતાં વધુ બેઠકો મેળવી છે. પરંતુ તમામ ચૂંટણી વિશ્લેષકો અને સર્વેકર્તાઓ આશ્ચર્યમાં છે કે હરિયાણામાં ભાજપનો જાદુ કેવી રીતે ચાલ્યો. ઘણા લોકો હજુ પણ પરિણામો પર વિશ્વાસ કરી શકતા નથી, કારણ કે ચૂંટણીની જાહેરાત પહેલા જ હરિયાણામાં ભાજપનો વિરોધ શરૂ થઈ ગયો હતો. થોડા મહિના પહેલા યોજાયેલી લોકસભાની ચૂંટણીમાં પણ ભાજપની બેઠકો ઘટીને અડધી થઈ ગઈ હતી. વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં સત્તા વિરોધી લહેર સ્પષ્ટપણે જોવા મળી હતી. ચૂંટણી દ્વિ-ધ્રુવીય બની હતી. પ્રથમ વખત ટિકિટ વહેંચણી દરમિયાન ભાજપના કાર્યકરોમાં બળવાનો અવાજ ઉઠયો હતો. કેટલાક નેતાઓ ભાજપ છોડીને કોંગ્રેસમાં પરત ફર્યા છે. આ રીતે પક્ષ તરીકે ભાજપ પણ આ ચૂંટણીને લઈને શંકાઓથી ઘેરાયેલો હતો.

હરિયાણામાં કોંગ્રેસે ખેડૂતો, યુવાનો, કુસ્તીબાજો અને બંધારણના મુદ્દાને જોરશોરથી ઉઠાવ્યા હતા. તેની અસર પણ જોવા મળી હતી. ખેડૂતો અને કુસ્તીબાજોના મુદ્દે ઘણી જગ્યાએ ભાજપના નેતાઓનો બહિષ્કાર પણ જોવા મળ્યો હતો. તેથી, એવું લાગી રહ્યું હતું કે કોંગ્રેસ પ્રચંડ બહુમતી સાથે પુનરાગમન કરશે. પરંતુ પરિણામ ભાજપની તરફેણમાં આવ્યું. છત્તીસગઢ વિધાનસભાની ચૂંટણી વખતે પણ આવું જ વાતાવરણ જોવા મળ્યું હતું. કોંગ્રેસની જીત સ્પષ્ટ દેખાઈ રહી હતી, પરંતુ ભાજપે સ્પષ્ટ બહુમતી કરતાં વધુ બેઠકો મેળવી હતી. 

હરિયાણાની ચૂંટણીમાં જાટ અને બિનજાટનો મુદ્દો નિર્ણાયક સાબિત થયો હતો. જાટ કોંગ્રેસ તરફ કેન્દ્રિત હતા. જોકે તેણે બિન-જાટ પર જીત મેળવવાનો પૂરો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ તે પ્રયાસ સફળ થઈ શક્યો નહીં. ફરી આ વખતે આમ આદમી પાર્ટી, બહુજન સમાજ પાર્ટી વગેરે પાર્ટીઓએ પણ પોતાના ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા હતા. એકંદરે આ પક્ષોને ચાર ટકાથી વધુ મત મળ્યા છે. ભાજપના પોતાના પ્રતિબદ્ધ મતદારો દૂર હટયા નથી. ફરીથી, ઘણી જગ્યાએ મતદાન ખૂબ જ ઓછું હતું. આ બધાની અસર કોંગ્રેસ પર પડી.

જો નાના પક્ષોને તેમણે આકર્ષિત કરેલા મત મળ્યા હોત તો કોંગ્રેસની જીત નિશ્ચિત હતી. પરંતુ ભાજપે ચૂંટણીના થોડા સમય પહેલા જ મુખ્યમંત્રી બદલીને અને બિન-જાટ મતોને આકર્ષીને તેની વિશાળ જીત સુનિશ્ચિત કરી.