ડાયાબિટીસ અને મેમરી લોસ : એક એલાર્મ .

- શુભ આરોગ્ય અમૃતમ્-ડો. વિશાલ ચાવડા

- એમએસ, પીએચ.ડી, એફઆઈસીએન

- (સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી)

- ફક્ત જીવનશૈલી અને ખોરાકની આદતો બદલવાથી ડાયાબિટીસને હંમેશા સુપર કંટ્રોલ કરી શકાય છે!

ભા રત વિશ્વમાં ડાયાબિટીસની રાજધાની છે અને ભારતમાં લોકો ડાયાબિટીસની વિવિધ સમસ્યાઓથી પીડાય છે. ભારતમાં ડાયાબિટીસના દર્દીઓમાં યાદશક્તિની ખોટ અથવા જ્ઞાનાત્મક સમસ્યાઓ વધુ સામાન્ય બની છે. કોવિડ-૧૯ પછી, કોવિડ અને રસીના કારણે ડાયાબિટીસવાળા ચોક્કસ વર્ગને યાદશક્તિમાં ઘટાડો, મૂંઝવણ અને મગજની કાર્યક્ષમતામાં ઘટાડો થયો છે. 

ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોમાં રક્ત વાહિનીઓને નુકસાન સામાન્ય છે. આ નુકસાન જ્ઞાનાત્મક સમસ્યાઓ અને વેસ્ક્યુલર ડિમેન્શિયા તરફ દોરી શકે છે. આ ઘણીવાર AD  ના લક્ષણો સાથે જોવા મળે છે. ડાયાબિટીસ રુધિરકેશિકાઓ (નાની રક્ત વાહિનીઓ કે જે રક્તવાહિનીઓ અને પેશી કોષો વચ્ચે ગ્લુકોઝ અને ઓક્સિજન વિનિમય માટે નેટવર્ક બનાવે છે) ને શાંત નુકસાન દ્વારા યાદશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ બની શકે છે. વધુ પડતી ખાંડનું સેવન કરવાથી શરીર અને મગજમાં સોજો થઈ શકે છે. તે અલ્ઝાઈમર જેવા ન્યુરોડિજનરેટિવ રોગો સહિત વિવિધ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ સાથે જોડાયેલ છે. તે ઓક્સિડેટીવ તણાવનું કારણ બની શકે છે, ચેતાકોષો સહિત કોષોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને જ્ઞાનાત્મક ઘટાડા તરફ દોરી જાય છે. ડાયાબિટીસમાં યાદશક્તિની ખોટ એ ટૂંકા ગાળાની સમસ્યા હોઈ શકે છે જે લોહીમાં શર્કરાના ખૂબ ઓછા અથવા ઊંચા સ્તરને કારણે થાય છે. હાઈપોગ્લાયકેમિઆ દરમિયાન, ઉદાહરણ તરીકે, તમને શબ્દો યાદ રાખવા માટે સંઘર્ષ કરવો પડી શકે છે. જરૂરી નથી કે આ લાંબા ગાળાની સમસ્યાની નિશાની હોય. મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં, ખાંડના સ્તરને 4 mmol/l  થી વધુ વધારવાથી તમારી યાદશક્તિ સામાન્ય થઈ જવી જોઈએ.             

બ્લડ સુગરમાં ફેરફારથી મૂડ અને અન્ય માનસિક લક્ષણો જેવા કે થાક, સ્પષ્ટ રીતે વિચારવામાં મુશ્કેલી અને ચિંતામાં ઝડપી ફેરફાર થઈ શકે છે. સામાન્ય કરતા વધારે લોહીમાં શર્કરાનું સ્તર ડાયાબિટીસ ડિસ્ટ્રેસ નામની સ્થિતિનું કારણ બની શકે છે જે તણાવ, ડિપ્રેશન અને ચિંતાના કેટલાક લક્ષણો ધરાવે છે. ઇન્સ્યુલિન સમજશક્તિ અને યાદશક્તિને અસર કરે છે. જ્યારે તમારા શરીરમાં ઇન્સ્યુલિન અસંતુલિત થાય છે, ત્યારે તે તમારા અલ્ઝાઈમર રોગ (AD) માટે જોખમ વધારે છે. આ અસંતુલન પ્રકાર ૨ ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોમાં થઈ શકે છે. યાદશક્તિની ખોટ અને સામાન્ય જ્ઞાનાત્મક ક્ષતિ, જે AD ના બંને લક્ષણો છે, તે ડાયાબિટીસ પ્રકાર ૨ સાથે જોડાયેલ હોઈ શકે છે. જે રીતે ડાયાબિટીસ તમારી આંખો, પગ અને હાથને ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, તે જ રીતે તે ચેતા અને રક્તવાહિનીઓને નુકસાન કરીને તમારા મગજને પણ અસર કરી શકે છે. આનાથી યાદશક્તિ અને શીખવાની સમસ્યાઓ, મૂડમાં ફેરફાર, વજનમાં વધારો, હોર્મોનલ ફેરફારો અને સમય જતાં, અલ્ઝાઈમર રોગ જેવી અન્ય ગંભીર સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. વૈજ્ઞાનિકો વધુ પુરાવા શોધી રહ્યા છે જે પ્રકાર ૨ ડાયાબિટીસને અલ્ઝાઈમર રોગ (AD)  સાથે જોડી છે, જે  ડિમેન્શિયાનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે. ઘણા વર્ષોથી મોટા જૂથોને અનુસરતા કેટલાક સંશોધન અભ્યાસો સૂચવે છે કે પ્રકાર ૨ ડાયાબિટીસ ધરાવતા પુખ્ત વયના લોકોમાં અલ્ઝાઈમર થવાનું જોખમ વધારે છે. ૧૦૦  mg/dL (5.6 mmol/L)  કરતા ઓછું ઉપવાસ (Fasting Sugar) રક્ત ખાંડનું સ્તર સામાન્ય છે. 100 થી 125 mg/dL (5.6 થી 6.9 mmol/L) નું ઉપવાસ (Fasting Sugar) બ્લડ સુગર લેવલને પ્રીડાયાબિટીસ ગણવામાં આવે છે. જો તે બે અલગ-અલગ પરીક્ષણોમાં 126 mg/dL (7 mmol/L) અથવા તેનાથી વધુ હોય, તો તમને ડાયાબિટીસ છે. જો તમારા HBA1c  બ્લડ ટેસ્ટનું સ્તર લાંબા સમયથી ૭ કરતા વધારે છે અને તમારી એવરેજ બ્લડ સુગર ૧૫૦ કરતા વધારે છે, તો તે ચિંતાજનક છે! તમને ડાયાબિટીસ છે!!

ઇન્સ્યુલિન ગ્લુકોઝને ઊર્જામાં ફેરવે છે. આ હસ્તક્ષેપ લોહીમાં શર્કરાના નીચા સ્તરમાં પરિણમે છે, જે સુસ્તી, મૂંઝવણ અને આત્યંતિક કિસ્સાઓમાં, હુમલા (એપીલેપ્સી) અને મૃત્યુનું કારણ બની શકે છે. જો કે, વરિષ્ઠોમાં ડાયાબિટીસ એ વધુ ક્રોનિકલી ખતરનાક સમસ્યા હોઈ શકે છે. સામાન્ય રીતે બ્લડ સુગરનું સ્તર ૫૦૦ થી વધુ હોય તે ખતરનાક હોય છે અને તે જીવલેણ અને જોખમી હોય છે. આખરે વ્યક્તિમાં લોહીમાં શર્કરાનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય છે અને તે ખૂબ જ નિર્જલીકૃત હોય છે અને તે મૂંઝવણમાં હોય છે અથવા કોમામાં (બેભાન) હોય છે. આ એક ગંભીર તબીબી કટોકટી છે જે મૃત્યુ તરફ દોરી શકે છે. તાત્કાલિક હોસ્પિટલમાં દાખલ થવું જરૂરી છે. ઘણા લોકોને 'પ્રી-ડાયાબિટીસ' હોય છે; આનો અર્થ એ છે કે તેમનું ગ્લુકોઝનું સ્તર સામાન્ય કરતાં વધારે છે પરંતુ ડાયાબિટીસ કહેવા માટે એટલું ઊંચું નથી. પ્રી-ડાયાબિટીસ એ એક મહત્વપૂર્ણ ચેતવણી સંકેત છે કારણ કે પ્રી-ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોમાં પ્રકાર ૨ ડાયાબિટીસ થવાનું જોખમ વધારે છે. જે લોકોને પ્રિ-ડાયાબિટીસ છે તેઓને તેમની ખાંડનું સેવન અને તેઓ કેવી રીતે ખાય છે તે જોવાનું કહેવામાં આવે છે, પરંતુ જરૂરી નથી કે તેઓ કોઈ દવાઓ લે. તેમની જીવનશૈલી અને ખોરાકની આદતોમાં ફેરફાર કરીને તેને સામાન્ય બનાવી શકાય છે

ડાયાબિટીસ યાદોને કેવી રીતે અસર કરે છે?

અનિયંત્રિત ડાયાબિટીસ જ્ઞાનાત્મક સમસ્યાઓનો અનુભવ કરવાનું જોખમ વધારી શકે છે, જેમ કે મેમરી લોસ. સામાન્ય બ્લડ ગ્લુકોઝનું સ્તર ચેતા કોષો, સહાયક ગ્લિયલ કોશિકાઓ અને શરીર અને મગજ બંને પેરિફેરલ ચેતાઓમાં રક્ત વાહિનીઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. સંશોધનોએ દર્શાવ્યું છે કે ટાઇપ ૨ ડાયાબિટીસ ધરાવવાથી ધીમે ધીમે પ્રગતિશીલ ડિમેન્શિયા થવાનું જોખમ બમણું થઈ શકે છે. 

પ્રગતિશીલ ડિમેન્શિયા ના ઘણા કારણો છે, જેમાં અલ્ઝાઈમર રોગ અને સ્ટ્રોકનો સમાવેશ થાય છે. તે પણ શક્ય છે કે ડાયાબિટીસ રુધિરકેશિકાઓ (નાની રુધિરવાહિનીઓ કે જે રક્તવાહિનીઓ અને પેશી કોશિકાઓ વચ્ચે ગ્લુકોઝ અને ઓક્સિજન વિનિમય માટે નેટવર્ક બનાવે છે) ને શાંત (Silent Killer)  નુકસાન દ્વારા યાદશક્તિ ગુમાવી શકે છે. જ્યારે લોહીમાં ગ્લુકોઝ અને ઇન્સ્યુલિન માપવાનું પ્રમાણમાં સરળ છે, ત્યારે મગજમાં આપણે ભાગ્યે જ ગ્લુકોઝ અને ઇન્સ્યુલિનને માપી શકીએ છીએ. ઉપરાંત, જ્યારે મગજના સંકોચન (એટ્રોફી)ને માપવું પ્રમાણમાં સરળ છે, ત્યારે  MRI અને CT સ્કેન તકતીઓ અને ગૂંચવણો બતાવી શકતા નથી, જે અલ્ઝાઈમર રોગના માઇક્રોસ્કોપિક હોલમાર્ક છે, અથવા રુધિરકેશિકાઓને નુકસાન કે જે ડાયાબિટીસથી પરિણમી શકે છે. જ્યારે ડાયાબિટીસ નબળી રીતે નિયંત્રિત હોય ત્યારે ડિમેન્શિયાનું જોખમ વધારે હોય છે, તેથી ડાયાબિટીસ અને બ્લડ સુગરનું સારું સંચાલન મહત્વપૂર્ણ છે, અને ગંભીર યાદશક્તિના નુકશાનને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે.

સંશોધન સૂચવે છે કે અમુક વિટામિન્સ, જેમ કે વિટામિન B12, D, E, અને ઓમેગા-૩, મગજની સારી કામગીરીને સમર્થન આપી શકે છે, ખાસ કરીને ઉન્માદ (મેમરી લોસ) ધરાવતા લોકોમાં. વિટામિન ડી, વિટામિન B12  ઘણા માનસિક ફાયદાઓ ધરાવે છે. પૂરતા પ્રમાણમાં વિટામિન મ્૧૨ મેળવવાથી તમને વધુ ઊર્જા મળી શકે છે, યાદશક્તિમાં સુધારો થઈ શકે છે અને નવી વસ્તુઓ શીખવાનું સરળ બની શકે છે. તે મૂડ સુધારવા અને ડિપ્રેસિવ લક્ષણો ઘટાડવામાં મદદ કરવા માટે પણ જાણીતું છે. વિટામિન B9,, અથવા ફોલેટ, મગજ અને ન્યુરોલોજીકલ સ્વાસ્થ્ય, શ્રે ચેતાપ્રેષક કાર્ય અને સંતુલિત મનોવૈજ્ઞાનિક સ્વાસ્થ્યને ટેકો આપવા માટે એક લોકપ્રિય પૂરક અને મુખ્ય વિટામિન છે. બીજો ફાયદો એ છે કે તે સેલ્યુલર ડિટોક્સિફિકેશનમાં મદદ કરે છે. નિયમિત હળવી કસરતો કરો, ઘણા ભાગોમાં થોડું લિટલ ખાઓ; એક જ સમયે બધું ન ખાવું (જો તમને ભૂખ લાગે તો પેટ ભરાય ત્યાં સુધી ન ખાઓ), પુષ્કળ પાણી પીઓ, જંક ફૂડ ટાળો, સ્મોકિમ અથવા પીવાનું ટાળો, ગ્રીન ટી પીવાની ટેવ પાડો, ચામાં વધુ ખાંડ ટાળો; જો શક્ય હોય તો તેના બદલે કોફીનો સમાવેશ કરો, રાત્રે દિનચર્યા લખવાનો પ્રયાસ કરો તે તમારા મગજને ડાયાબિટીસની અસરને કારણે જ્ઞાનાત્મક ઘટાડાથી બચાવશે, વધુ પડતા તણાવ લેવાનું ટાળો, થોડો પ્રાણાયામ કરવાનો પ્રયાસ કરો. નિયમિત ભોજનમાં ઘી અને તેલયુક્ત ખોરાક ટાળો, માંસાહારી ખોરાક ટાળો, ઉચ્ચ પ્રોટીન અને ઓછા કાર્બોહાઇડ્રેટ, બાજરો જેવા ઉચ્ચ ફાઇબર ખોરાક લો. તમારા સમયપત્રકમાં જાંબુ, રાસ્પબેરી જેવા ફળોનો સમાવેશ કરવાનો પ્રયાસ કરો.