પીડા : એક કડવો મિત્ર .

- શુભ આરોગ્ય અમૃતમ્-ડો. વિશાલ ચાવડા

- એમએસ, પીએચ.ડી, એફઆઈસીએન

(સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી)

- પીડા એ તમારી નર્વસ સિસ્ટમમાં એક સંકેત છે કે કંઈક ખોટું હોઈ શકે છે.

પી ડા એ એક અપ્રિય સંવેદનાત્મક અને ભાવનાત્મક અનુભવ છે. બે વ્યક્તિઓ એકસરખી રીતે પીડા અનુભવી શકતા નથી, પછી ભલેને તેમની પીડાના કારણો સરખા હોય. પીડા એ અત્યંત વ્યક્તિગત અનુભવ છે અને વ્યક્તિની પોતાની પીડાની જાણ એ શ્રેષ્ઠ માપ છે. પીડા એ આપણી બિલ્ટ-ઇન એલાર્મ સિસ્ટમ છે. તે આપણને જાગૃત કરે છે કે આપણા શરીરમાં કંઈક ખોટું થઈ રહ્યું છે. પીડા આપણા અસ્તિત્વ માટે જરૂરી છે કારણ કે તે આપણને આપણા શરીરને બચાવવા માટે કંઈક કરવા મજબૂર કરે છે. દુખાવો હળવો અથવા ગંભીર અનુભવી શકે છે. પીડા એ તમારી નર્વસ સિસ્ટમમાં એક સંકેત છે કે કંઈક ખોટું હોઈ શકે છે. તે એક અપ્રિય સંવેદના છે, જેમ કે પ્રિક, ઝણઝણાટ, ડંખ, બળવું અથવા દુખાવો. પીડા તીક્ષ્ણ અથવા નિસ્તેજ હોઈ શકે છે. લોકો પીડા અનુભવે છે જ્યારે nociceptors  તરીકે ઓળખાતી ચોક્કસ ચેતા પેશીઓના નુકસાનને શોધી કાઢે છે અને કરોડરજ્જુ સાથેના નુકસાન વિશે મગજમાં માહિતી પ્રસારિત કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ગરમ સપાટીને સ્પર્શ કરવાથી કરોડરજ્જુમાં રીફ્લેક્સ આર્ક દ્વારા સંદેશ મોકલવામાં આવશે અને સ્નાયુઓનું તાત્કાલિક સંકોચન થશે. દરેક વ્યક્તિને ક્યારેક-ક્યારેક નાની-નાની પીડા થાય છે. જો કે, દરરોજ પીડા સહન કરવી સામાન્ય નથી. સદનસીબે, પેઇન ફિઝિશિયન અથવા પેઇન સ્પેશિયાલિસ્ટ અથવા ફિઝિશિયન નામના નિષ્ણાતો છે જે તમારી અગવડતાના મૂળ સુધી પહોંચવા માટે સમર્પિત છે જેથી તમે પીડાને ઢાંકવાને બદલે કારણના મૂળનું નિદાન કરીને સાચા અર્થમાં સાજા કરી શકો.

પીડાના મુખ્ય પ્રકારો શું છે?  

તીવ્ર દુખાવો: તીવ્ર દુખાવો મિનિટો અથવા મહિનામાં મટાડી શકાય છે. 

ક્રોનિક પેઇન : ક્રોનિક પેઇન છ મહિનાથી વધુ ચાલે છે અને દરરોજ હળવાથી ગંભીર સુધીની રેન્જ ધરાવે છે. 

 ન્યુરોપેથિક પીડા : ન્યુરોપેથિક પીડા ચેતા નુકસાનને કારણે છે. 

નોસીસેપ્ટિવ પેઇન: નોસીસેપ્ટિવ પેઇન એ પેશીના નુકસાનનું પરિણામ છે. પેઇનનું અન્ય પ્રકારનું વર્ગીકરણ મોટાભાગે તેને થતા નુકસાનના પ્રકાર દ્વારા જૂથબદ્ધ કરવામાં આવે છે. બે મુખ્ય પ્રકારો પેશીના નુકસાનને કારણે થતી પીડા છે (જેને nociceptive પીડા પણ કહેવાય છે) અને ચેતાના નુકસાનને કારણે થતી પીડા (જેને ન્યુરોપેથિક પીડા પણ કહેવાય છે). ત્રીજી શ્રેણી સાયકોજેનિક પીડા છે, જે મનોવૈજ્ઞાાનિક પરિબળોથી પ્રભાવિત પીડા છે. 

ક્રોનિક પેઇનનું નિદાન કરવા માટે કયા પરીક્ષણોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે?

રક્ત પરીક્ષણો, સ્નાયુ પ્રવૃત્તિ ચકાસવા માટે ઇલેક્ટ્રોમાયોગ્રાફી, ઇમેજિંગ પરીક્ષણો, જેમ કે એક્સ-રે અને MRI. તમારી ચેતા યોગ્ય રીતે પ્રતિક્રિયા કરી રહી છે કે કેમ તે જોવા માટે ચેતા વહન અભ્યાસ (Nerve Conduction Studies).  રીફ્લેક્સ અને સંતુલન પરીક્ષણો. કરોડરજ્જુના પ્રવાહી પરીક્ષણો અને પેશાબ પરીક્ષણો. પીડા એ એક અપ્રિય સંવેદનાત્મક અને ભાવનાત્મક અનુભવ છે. કોઈ પણ બે વ્યક્તિ એકસરખી રીતે પીડા અનુભવે છે, પછી ભલેને તેમની પીડાના કારણો સરખા હોય. પીડા એ અત્યંત વ્યક્તિગત અનુભવ છે અને વ્યક્તિની પોતાની પીડાની જાણ એ શ્રેષ્ઠ માપ છે. દુખાવો હળવો અથવા ગંભીર અનુભવી શકે છે. પીડામાં ચૂંટવું, કળતર, ડંખ મારવી, બર્નિંગ, ગોળીબાર, દુખાવો અથવા ઇલેક્ટ્રિક સંવેદનાઓ શામેલ હોઈ શકે છે. પીડા એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ સંકેતોમાંનું એક છે જે આપણું શરીર આપણને ટકી રહેવામાં મદદ કરે છે. પીડા આપણને કેન્સર જેવા શરીરમાં થતા હાનિકારક ફેરફારો વિશે ચેતવણી આપી શકે છે અથવા ગરમ સ્ટોવને સ્પર્શ કરવા જેવી હાનિકારક વસ્તુને ટાળવાનું શીખવામાં મદદ કરી શકે છે. આ રીતે, અમુક પ્રકારની પીડા આપણને સુરક્ષિત રાખે છે. અન્ય કિસ્સાઓમાં, પીડા અસ્તિત્વમાં છે અથવા કોઈપણ જાણીતા કારણ અથવા લાભ વિના ચાલુ રહે છે. ત્રણ મહિનાથી વધુ સમય સુધી ચાલુ રહેતી પીડાને ક્રોનિક પેઈન કહેવાય છે. દીર્ઘકાલીન દુખાવો કોઈ જાણીતા કારણ વિના થઈ શકે છે અને ઈજા અથવા જાણીતા કારણનું નિરાકરણ થયા પછી ચાલુ રહે છે. તે વ્યક્તિના મૂડ, સંબંધો, હલનચલન અને રોજિંદા જીવનના તમામ પાસાઓને અસર કરી શકે છે. પીડા જરૂરી કાર્યો કરવા, કામ કરવા અને પ્રવૃત્તિઓનો આનંદ લેવાનું મુશ્કેલ બનાવી શકે છે.

શારીરિક અને ન્યુરોલોજીકલ પરીક્ષાઓ એ વ્યક્તિના દુખાવાના કારણનું નિદાન કરવા માટેનું એક પ્રથમ પગલું છે. આ પરીક્ષાઓમાં, ડાક્ટર ચળવળ, પ્રતિબિંબ, સંવેદના, સંતુલન અને સંકલનનું પરીક્ષણ કરે છે. શારીરિક તપાસ બળતરા, સાંધા કે અન્ય સોજો અને નબળા પરિભ્રમણના વિસ્તારોને પણ શોધી શકે છે. લેબોરેટરી પરીક્ષણો (દા.ત. લોહી, પેશાબ અને સેરેબ્રોસ્પાઇનલ પ્રવાહી) ડાક્ટરને ચેપ, કેન્સર, વ્યક્તિના પોષણ અથવા હોર્મોન્સ સાથેની સમસ્યાઓ અને અન્ય સ્થિતિઓ કે જે પીડાનું કારણ બની શકે છે તેનું નિદાન કરવામાં મદદ કરી શકે છે. ઇમેજિંગ, ખાસ કરીને એમઆરઆઈ (મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજિંગ) અને સીટી (કમ્પ્યુટર આસિસ્ટેડ ટોમોગ્રાફી) સ્કેન અથવા અલ્ટ્રાસાઉન્ડ. આ શરીરની રચનાઓ અને પેશીઓની અંદરનો દેખાવ પૂરો પાડે છે. ચોક્કસ પ્રકારનાં દુખાવા માટેની અન્ય પરીક્ષાઓમાં એંડોસ્કોપી, કોલોનોસ્કોપી અથવા લેપ્રોસ્કોપી જેવા પાચન તંત્ર અથવા પેલ્વિક વિસ્તારની તપાસ કરતી પરીક્ષણોનો સમાવેશ થઈ શકે છે.  

 પીડાની સારવાર માટેની દવાઓમાં પીડાનાશક દવાઓનો સમાવેશ થાય છે, જેમ કે એસિટામિનોફેન જેવી સામાન્ય પીડા દવાઓ, NSAIDs (જેમ કેibuprofen અને naproxen), અને પ્રિસ્ક્રિપ્શન ઓપીઓઇડ્સ. એન્ટિસીઝર અને એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓ પણ કેટલાક લોકો માટે પીડાને દૂર કરવામાં મદદ કરી શકે છે અને ન્યુરોપેથિક પીડા માટે સૌથી અસરકારક હોઈ શકે છે. મસલ રિલેક્સન્ટ્સ સ્નાયુઓમાં તણાવ ઘટાડવા માટે સૂચવવામાં આવે છે અને મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ પીડાને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે. સ્નાયુ અને સાંધાના દુખાવામાં મદદ કરવા માટે કેટલીક સ્થાનિક પીડા ક્રીમ અને જેલ પણ ઉપલબ્ધ છે. કેટલાક લોકો તેમના દુખાવાની સારવાર માટે કેનાબીસનો ઉપયોગ કરે છે. માનવ શરીર પર પીડા માટે તેની સલામતી અને અસરકારકતા વિશે જાણવા માટે તબીબી સંશોધન અભ્યાસો હજુ પણ ચાલુ છે. 

કોઈપણ વ્યક્તિએ પેઈન-કિલર્સ જાતે ન લેવું જોઈએ તે તમને શરીરના મહત્વપૂર્ણ અવયવોને અનિચ્છનીય નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. લાંબા ગાળાના દુખાવા માટે કોઈપણ વ્યક્તિએ દુખાવાના કારણનું નિદાન કરવા માટે ફિઝિશિયન અથવા પેઈન સ્પેશિયાલિસ્ટની મુલાકાત લેવી જોઈએ, યોગ્ય નિદાન કર્યા વિના ક્યારેય દવા જાતે ન લો કારણ કે તેનાથી તમને ગંભીર નુકસાન થઈ શકે છે. OTC દવાઓ કે જે ફાર્મસીમાંથી ઉપલબ્ધ છે તે ડાક્ટરની સલાહ વિના સીધી લેવી જોઈએ નહીં કારણ કે કેટલીકવાર તે તમને ગંભીર જીવલેણ નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.