માનસિક અને શારીરિક પીડા ઓછી કરવામાં વિટામિન D3 કેટલું ઉપયોગી?

- શુભ આરોગ્ય અમૃતમ્-ડો. વિશાલ ચાવડા

- એમએસ, પીએચ.ડી, એફઆઈસીએન

(સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી)

- વિટામિન-Dનું ઓછું સ્તર ધરાવતા લોકોમાં વિટામિન D3 પૂરક લેવાથી ડિપ્રેશનના લક્ષણોમાં સુધારો કરવામાં મદદ મળી શકે છે

આ જકાલ મોટી ઉંમરના લોકો સાથે યંગસ્ટર્સ સાંધાના દુખાવા, પીઠના દુખાવા અને સર્વાઇકલ પેઈનનો સામનો કરી રહ્યા છે જે આજકાલ ખૂબ જ સામાન્ય છે અને ચિંતા પણ!! તાજેતરના તબીબી સંશોધન પુરાવાઓ મુજબ, પગમાં ખેંચાણ, શરીરમાં દુખાવો, કરોડરજ્જુનો દુખાવો અને પગમાં ખેંચાણનું સંભવિત કારણ વિટામિન્સની ઉણપ છે. વિટામિન B1, B12 અને D પોટેશિયમ અને મેગ્નેશિયમ સાથે તેમને રાહત આપવામાં મદદ કરી શકે છે. આ કોલમમાં, આપણે આપણી વચ્ચેની એક ખૂબ જ સામાન્ય સમસ્યાની ચર્ચા કરીશું જે એ છે કે શું વિટામિનની ઉણપથી પગમાં ખેંચાણ, શરીરમાં દુખાવો, સ્નાયુઓમાં દુખાવો ઘરગથ્થુ અને તબીબી સારવાર થઈ શકે છે અને વ્યક્તિએ કયા સમયે ડૉક્ટરને મળવું જોઈએ??!!

સ્નાયુઓની જડતાના સામાન્ય કારણોમાં કસરત, વજન ઉપાડવું અને શારીરિક કાર્ય છે. પથારીમાંથી બહાર નીકળવાથી અથવા ખુરશીમાં બેસીને ઘણો સમય પસાર કરવાથી જડતા આવી શકે છે. તાણ અને મચકોડ કેટલાક સામાન્ય કારણો છે. આ મચકોડ લાલાશ, દુખાવો, સોજો અને મર્યાદિત હલનચલનનું કારણ બની શકે છે. વિટામિન D અને વિટામિન  D3 વચ્ચે ઘણા તફાવતો છે, પરંતુ તેમની વચ્ચેનો મુખ્ય તફાવત એ છે કે વિટામિન D  એ ચરબીમાં દ્રાવ્ય વિટામિન છે જે શરીરમાં કેલ્શિયમ અને ફોસ્ફરસના સ્તરને નિયંત્રિત કરે છે, જ્યારે વિટામિન D3  એ વિટામિન Dનું કુદરતી સ્વરૂપ છે. સૂર્યપ્રકાશમાંથી શરીર દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. વિટામિન ડી આપણા સ્વાસ્થ્ય માટે જરૂરી છે, ખાસ કરીને આપણા હાડકાના સ્વાસ્થ્ય અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ. તાજેતરના તબીબી સંશોધનોમાં, સંતુલિત રાખવા માટે અઠવાડિયામાં એકવાર પૂરતું વિટામિન ડી લેવું શક્ય છે. જ્યારે દરરોજ લેવામાં આવે ત્યારે શ્રેષ્ઠ પરિણામો ઓછી માત્રા (1,000-2,000 IUs અથવા 25-50 mcg)) હોવાનું જણાયું હતું. વિટામિન ડીની ઉણપ શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય બંનેને અસર કરી શકે છે, પરંતુ ઘણા લોકોને ખ્યાલ વગર વિટામિન ડીનું સ્તર ઓછું હોય છે. ઉણપના શારીરિક લક્ષણોમાં સાંધામાં સ્નાયુમાં દુખાવો, રુમેટોઇડ સંધિવા (RA)નો દુખાવો, જે ઘણીવાર ઘૂંટણ, પગ અને હિપ્સમાં થાય છે, શામેલ હોઈ શકે છે. વિટામિન ડીની ઉણપથી દરેક ઉંમરના લોકોમાં સ્નાયુમાં દુખાવો, નબળાઈ અને હાડકામાં દુખાવો થઈ શકે છે. સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ (ટેટેની) શિશુમાં રિકેટ્સનું પ્રથમ સંકેત હોઈ શકે છે. દરરોજ લેવામાં આવતા દરેક ૧,૦૦૦  IU વિટામિન D3 થી થોડા અઠવાડિયા પછી ૨૫(OH)Dના રક્ત સ્તરમાં ૧૦ ng/ml વધારો થવાની અપેક્ષા છે. પરંતુ બાળકોમાં રિકેટ્સ જેવા ગંભીર વિટામિન ડીની ઉણપના લક્ષણોને ઉકેલવામાં મહિનાઓ લાગી શકે છે. તે તમારા વિટામિન ડીનું સ્તર પ્રથમ સ્થાને કેટલું ઓછું હતું અને કેટલાક વ્યક્તિગત પરિબળો પર આધારિત છે. જ્યારે વિટામિન ડીનું સ્તર ઓછું હોય છે અને શરીર કેલ્શિયમ અને ફોસ્ફરસને યોગ્ય રીતે શોષી શકતું નથી, ત્યારે હાડકામાં દુખાવો, હાડકામાં ફ્રેક્ચર, સ્નાયુમાં દુખાવો અને સ્નાયુઓની નબળાઈનું જોખમ વધી જાય છે. જો તમને હાઈપરવિટામિનોસિસ ડી હોય, તો તેઓ ખૂબ સારી રીતે કામ કરી રહ્યાં છે. જો તમારા લોહીમાં વિટામિન ડી ખૂબ વધારે છે, તો તે વધારાના કેલ્શિયમ શોષણનું કારણ બનશે. આ, બદલામાં, સ્નાયુઓમાં દુખાવો, મૂડ ડિસઓર્ડર, પેટમાં દુખાવો, વારંવાર પેશાબ અને કિડનીમાં પથરી જેવા લક્ષણો તરફ દોરી શકે છે. વધુ પડતું વિટામિન ડી હાનિકારક ઉચ્ચ કેલ્શિયમ સ્તરનું કારણ બની શકે છે. જો વિટામિન ડી/કેલ્શિયમના ઉચ્ચ સ્તરના આમાંના કોઈપણ ચિહ્નો દેખાય તો તરત જ તમારા ડૉક્ટરને જણાવો જેમ કે ઉબકા/ ઉલટી, કબજિયાત, ભૂખ ન લાગવી, તરસમાં વધારો, પેશાબમાં વધારો, માનસિક/મૂડમાં ફેરફાર, અસામાન્ય થાક. એ નોંધવું અગત્યનું છે કે વિટામીન ડી એ દુખાવાનો ઈલાજ નથી, પરંતુ જો તમારી પાસે વિટામીન ડીની ઉણપ હોય, તો આનાથી પીડા વધી શકે છે અને તમારી પુન:પ્રાપ્તિમાં (recovery)  અવરોધ આવી શકે છે. તમારા જીપી (General Physican Practitioner)  દ્વારા એક સરળ રક્ત પરીક્ષણ નક્કી કરી શકે છે કે શું તમારી પાસે વિટામિન ડીની ઉણપ છે?!! 

વિટામિન ડી વધુ રાસાયણિક ફેરફારોમાંથી પસાર થાય છે, પ્રથમ યકૃતમાં અને પછી કિડનીમાં, કેલ્સીટ્રિઓલ બની જાય છે. રક્તમાં કેલ્શિયમ અને ફોસ્ફરસનું સામાન્ય સ્તર જાળવવા માટે કેલ્સીટ્રિઓલ આંતરડા, કિડની અને હાડકાં પર કાર્ય કરે છે. તાજેતરના તબીબી સંશોધન પુરાવાઓમાંથી  એવું પણ નોંધવામાં આવ્યું છે કે વિટામિન ડીની ઉણપ પીડા સંવેદનામાં વધારો સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે. અન્ય અભ્યાસમાં, વિટામિન ડી પૂરક ન્યુરોપેથિક પીડા પર ફાયદાકારક અસર કરે છે અને ચેતાકોષીય અધોગતિ અટકાવે છે.

વિટામિન ડીની નર્વસ સિસ્ટમ પર બહુવિધ અસરો હોઈ શકે છે અને તેની ઉણપ ઘણા ન્યુરોલોજીકલ રોગોના વિકાસ માટે સંભવિત જોખમ પરિબળનું પ્રતિનિધિત્વ કરી શકે છે. તાજેતરના અભ્યાસો ૨૫-હાઈડ્રોક્સિવિટામિન ડીની ઓછી સાંદ્રતાને ગંભીર ન્યુરોલોજીકલ રોગોની શરૂઆત અને પ્રગતિ સાથે જોડે છે. વિટામિન ડી એ તમારા માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય માટે મુખ્ય પોષક તત્વ છે. વિટામિન ડી ન્યુરોપ્રોટેક્ટિવ છે, રોગપ્રતિકારક તંત્રને નિયંત્રિત કરે છે અને કેલ્શિયમ સંતુલન સાથે મદદ કરે છે. તાજેતરના તબીબી સંશોધન પુરાવા સૂચવે છે કે મલ્ટિપલ સ્ક્લેરોસિસ, ડિમેન્શિયા, સ્ટ્રોક, આધાશીશી, અચાનક સંવેદનાત્મક સાંભળવાની ખોટ, ધ્યાન-ખાધ/હાયપરએક્ટિવિટી ડિસઓર્ડર, HTLV- સહિત વિવિધ પ્રકારના ન્યુરોલોજિક, ન્યુરોસાયકિયાટ્રિક અને ન્યુરોમસ્ક્યુલર પરિસ્થિતિઓમાં એક કારણભૂત અથવા રોગ-સંશોધક પરિબળ તરીકે વિટામિન ડી સાથે સંકળાયેલ છે. તે મગજના કાર્ય માટે મહત્વપૂર્ણ ઘણા જનીનોના નિયમન સાથે પણ સંકળાયેલું છે. જોકે વિટામિન ડીને વિટામિન તરીકે માનવામાં આવે છે, તે ન્યુરોસ્ટેરોઇડ તરીકે કામ કરે છે અને મગજમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. 

વિટામિન ડીની ન્યુરોપ્રોટેક્ટીવ અસર ન્યુરોટ્રોફિન ઉત્પાદન અને પ્રકાશન, ન્યુરોમીડીયેટર સંશ્લેષણ, ઇન્ટ્રાસેલ્યુલર કેલ્શિયમ હોમિયોસ્ટેસિસ અને નર્વસ પેશીઓને ઓક્સિડેટીવ નુકસાનની રોકથામ પર તેના પ્રભાવ સાથે સંકળાયેલ છે. વિટામિન ડી તમારા શરીરમાં અન્ય ઘણા સેલ્યુલર કાર્યોને પણ નિયંત્રિત કરે છે. તેના બળતરા વિરોધી, એન્ટીઑકિસડન્ટ અને ન્યુરોપ્રોટેક્ટીવ ગુણધર્મો રોગપ્રતિકારક આરોગ્ય, સ્નાયુ કાર્ય અને મગજના કોષોની પ્રવૃત્તિને ટેકો આપે છે. અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે વિટામિન ડીનું ઓછું સ્તર ડિપ્રેશન સાથે સંકળાયેલું છે અને વિટામિન ડી પૂરક લેવાથી વિટામિન ડીનું ઓછું સ્તર ધરાવતા લોકોમાં ડિપ્રેશનના લક્ષણોમાં સુધારો કરવામાં મદદ મળી શકે છે. વિટામિન ડી મૂડ અને માનસિક બીમારીઓને અસર કરી શકે છે, વિટામિન ડી ફોકસ વધારવા માટે પણ જોવા મળ્યું છે. સંશોધન મુજબ, વિટામિન ડીની ઉણપ ધરાવતા લોકો માનસિક ધુમ્મસ (કન્ફ્યુઝિવ માઇન્ડ, લેસ મેમરી) અનુભવી શકે છે. વિટામિન ડી તેના મૂડ અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવાના ફાયદાઓ ઉપરાંત, કદાચ દૈનિક વિટામિન ડી પૂરક લેવાથી પીઠના દુખાવા સહિત હાડકાને લગતી પીડાદાયક સ્થિતિઓ દૂર થઈ શકે છે. 

વિટામિન ડી ત્વચાના સ્વાસ્થ્ય માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તે સારી હાઇડ્રેશન જાળવવામાં અને સૂર્યના નુકસાન સામે રક્ષણ કરવામાં મદદ કરે છે. તે વાળના સ્વાસ્થ્ય માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે, વાળ ખરતા અટકાવવામાં અને તંદુરસ્ત ખોપરી ઉપરની ચામડી જાળવવામાં મદદ કરે છે. તમારે cholecalciferol નો ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ જો તમને વિટામિન D પ્રત્યે એલર્જીક પ્રતિક્રિયા હોય, અથવા તમારા શરીરમાં વિટામિન Dનું ઉચ્ચ સ્તર (હાયપરવિટામિનોસિસ ડી); તમારા લોહીમાં કેલ્શિયમનું ઉચ્ચ સ્તર (હાયપરક્લેસીમિયા); અથવા કોઈપણ સ્થિતિ કે જે તમારા શરીર માટે ખોરાકમાંથી પોષક તત્વોને શોષવાનું મુશ્કેલ બનાવે છે. તેથી જો તમે યુવાન હોવ અને તમને કોઈ પ્રણાલીગત રોગ ન હોય અને જો તમને કોઈ સાંધાનો દુખાવો, કરોડરજ્જુનો દુખાવો, પીઠનો દુખાવો અથવા સાંધાનો દુખાવો હોય તો તમારે કોઈપણ જનરલ ફિઝિશિયનની મુલાકાત લેવી જોઈએ અને D3 રિપોર્ટ્સ નકારી શકાય નહીં!