રેતી-સિમેન્ટમાં હેત ભળે તો ઘર હુંફાળું બને

- શબ્દ સૂરને મેળે-રાજેશ વ્યાસ 'મિસ્કીન'

- આપણા ઘર આપણને હૂંફ નથી આપતા એનું કારણ હેત વગર ઉભા થઈ ગયેલા મકાનો છે. જાણે હેતના સંબંધો જ પૂરા થઈ ગયા છે.

માળો

થોડો બાવળને આવ્યો કંટાળો,

ઓફિસમાં બોલાવી સુગરીને પૂછ્યું કે કેટલોક બાકી છે માળો ?

થોડા બાવળને આવ્યો કંટાળો.

સુગરી કહે કે સાહેબ પોતાનું ઘર છે કાંઈ બિલ્ડરની જેમ થોડું બાંધીએ ? 

એક-એક તરણાંની રાખીએ ડિટેલ, એને જાતમાં પરોવીએ ને સાંધીએ. 

વ્હાલસોયાં બચ્ચાંનો હોય છે સવાલ, એમાં સ્હેજે ના ચાલે ગોટાળો..

થોડો બાવળને આવ્યો કંટાળો...

ધોધમાર ધોધમાર વરસે વરસાદ તોય છાંટાની લાગે ના બીક 

ફલેટની દિવાલ અને ધાબાં જોયાં છે ! એક ઝાપટમાં થઈ જાતા લીક

રેતી સિમેન્ટમાં હેત જો ભળેને, તો જ બનતો આ માળો હૂંફાળો... 

થોડો બાવળને આવ્યો કંટાળો...

કવોલિટી માટે તો ધીરજ પણ જોઈએ ને ? બાવળ કહે કે ભાઇ ઓ.કે. 

ચોમાસું માથે છે એટલે કહ્યું જરાક જાવ હવે કોઈ નહીં ટોકે. 

ખોટું ના લાગે તો એક વાત કહી 

દઉં કે ? 

આ ઊંધા લટકીને જે પ્લાસ્ટર કરો છો, એમાં થોડીક શરમાય છે આ ડાળો.. 

થોડો બાવળને આવ્યો કંટાળો...

- કૃષ્ણ દવે.

કવિઓ અઘરા હોઈ શકે, કવિતા નહીં. કવિતા તો વાંચતા જઈએ તેમ-તેમ આપણને સમજણના એક એવા વિશ્વમાં મૂકી આપતી હોય છે કે અઘરામાં અઘરા શબ્દો પણ સરળતાથી પોતાના અર્થ લઈને પ્રગટતા દેખાય. અમૂક કવિતાઓ વીજળી જેવી હોય છે. એક જ ઝબકારે છેકથી છેક સુધીનું આખું જગત દેખાડી દેતી હોય. અને અમૂક કવિતાઓ દીવા જેવી હોય છે એક સાથે આખું વિશ્વ નહીં દરેક પગલે અજવાળું આપતી જાય. કવિતા તો અજવાળું છે. જીવનને અજવાળે તે કવિતા. જે વાંચતા આપણી ભીતર અજવાળું થાય એ કવિતા કવિતા લખાય છે. પણ અજવાળાની ક્ષણોમાં જ કૃષ્ણદવે આજે ગીત લખતા મહત્ત્વના નામોમાંનું એક નામ છે અનુભૂતિ ભલે એકસરખી હોય પેઢીએ-પેઢીએ અભિવ્યક્તિ બદલાતી રહે છે.

સુગરી કે સુઘરી આપણે આ પક્ષીથી જાણીતા છીએ. સુગરી એટલો સુંદર માળો બનાવતી હોય છે કે મનમાં એમ થાય આના જેટલી શ્રેષ્ઠ કોઈ આર્કિટેક નહીં હોય. સુગરી શબ્દ સૃગૃહા શબ્દ સાથે જોડાયેલો છે. જે સુંદર ઘરની રચના કરી શકે છે તે સુગરી. સુગરીનો માળો સામાન્ય રીતે બાવળ કે એવા કાંટાળા ઝાડની સૌથી ઊંચી અને પાતળી ડાળ ઉપર જોવા મળે છે. બાવળ જાણે પોતાની ડાળી ઉપર કોઈ જમીન માલિકની અદાથી સુગરીને બોલાવીને લઢતો હોય એ ભાષામાં વાત કરે છે અને કવિતાની શરૂઆત થાય છે.

આપણે તો આવળ ને બાવળની જાત

ઉગાડે તેમ કદી ઉગવાનું નહીં.

ને ઉગવાનું હોય ત્યારે પૂછવાનું નહીં.

કૃષ્ણની આ પંક્તિઓ આ ક્ષણે યાદ આવી રહી છે. આવળ ને બાવળ ઉપર પણ તેણે કવિતા લખી છે. વગડે ગમે ત્યાં ગમે તેમ ઉગી જતો બાવળ પોતાની ઓફિસમાં સુગરીને બોલાવીને કંટાળા સાથે પૂછે છે કે હજુ માળો કેટલો બાકી છે ! બહુ વાર લગાડી.

અને સુગરી જવાબ આપે છે કે આ બીલ્ડરની સ્કીમ ઓછી છે. અઠવાડિયા પહેલા જ્યાં ખેતર હોય ત્યાં પંદર દિવસમાં તો આખી સોસાયટી ઉભી થઈ ગઈ હોય. બે-ત્રણ મહિનામાં તો ગગનચુંબી ફલેટો બંધાઈ ગયા હોય. કેવું મટીરીયલ વપરાયું છે એની કોઈ ચિંતા જ નથી હોતી. દિવાલ એકની છે કે અડધાની છે એથીએ કોઈ ખાસ ફરક પડતો નથી. સુગરી તો કહે છે કે સાહેબ માળામાં ગૂંથેલા આડા અને ઉભા એક-એક તણખલાની અમે ડીટેલ રાખીએ છીએ. માળો બનાવવામાં અમે વેઠ નથી ઉતારતા. અમે તો જાત પરોવીને આંખો માળો સાંધીએ છીએ. અમારે તો જીવથીએ વ્હાલા જે બચ્ચા છે એની સુરક્ષાનો સવાલ છે. એમાં સહેજે ય ગોટાળો કરીએ એ ના ચાલે. સુગરી કહે છે કે ગમે તેટલો ધોધમાર વરસાદ પડે તો ય એક છાંટો પણ માળાને અંદરથી ભીંજવી નથી શક્તો. ભલભલા વરસાદની બીક નથી લાગતી અને આ માણસના ફલેટની દિવાલો અને ધાબા બાવળબાઈ જરાક જોઈ આવો. અરે મુશળધાર વરસાદે નહીં, એક ઝાપટું પડી જાય ને તોય ધાબા લીક થતા હોય છે. ઘરમાં પાણી ટપકવા મંડે છે. સિમેન્ટ અને રેતીમાં જો હેત ભળેને તો જ માળો હૂંફાળો બને. આપણા ઘર આપણને હૂંફ નથી આપતા એનું કારણ હેત વગર ઉભા થઈ ગયેલા મકાનો છે. જાણે હેતના સંબંધો જ પૂરા થઈ ગયા છે.

બાવળ બદમાશ માણસની જેમ જાણે સુગરીની ઉલટ તપાસ લઈ રહ્યો છે. પણ સુગરીની બધી વાતો સાંભવ્યા પછી એ મૂંગો થઈ ગયો છે. છેલ્લે છેલ્લે તો સુગરી કહે છે કે કવોલીટી માટે તો ધીરજ રાખતા આવડવી જોઈએ. સારી ગુણવત્તાવાળું મકાન બનાવું હોય તો ધીરજે ય રાખતા શીખવું જોઈએ. અને બાવળ કહે છે કે સારું હવે તમને કોઈ નહીં ટોકે. આ તો માથે ચોમાસું લાગતું હતું એટલે વાત કરી કહેવત છે કે સુથારની નજર બાવળિયે. પણ બાવળની નજર કોના પર છે, બાવળની નજર ક્યાં-કયાં હોય છે એની વાત કવિએ મસ્તીભરી રીતે કરી છે. સુગરી ઊંધા માથે લટકીને માળો બાંધતી હોય છે. છેવટે બાવળ મશ્કરી કરતા કહે છે તમે જે આમ ઊંઘા લટકીને તમારા માળાને પ્લાસ્ટર કરો છો એમાં અમારી આ નાજુક ડાળો શરમાઈ જાય છે. માણસ સામેની વ્યક્તિને શિખામણ આપવામાં કે લડવામાં જ્યારે જરાય ફાવતો નથી ત્યારે છેવટે એના વર્તન કે ચરિત્રની વાત કરીને પણ ઠપકો તો આપી જ દેતો હોય છે. આ કવિતા વાંચ્યા પછી મનમાં વિચારે ચડી ગયો કે આ કઈ સુગરી ? આ ક્યો માળો ? આ ક્યો બાવળ ?