શત્રુની વિદાયનો વિરહ દુ:ખદાયી હોય છે! .

- ઝાકળ બન્યું મોતી-કુમારપાળ દેસાઈ

ને પોલિયન બોનાપાર્ટ એની શક્તિથી દુનિયાને ધુ્રજાવતો હતો. એક પછી એક રાજ્યો પર એ પોતાની હકૂમત સ્થાપતો જતો હતો. સર્વત્ર પોતાની ધાક જમાવતો હતો.

નેપોલિયનનો એક જન્મજાત દુશ્મન હતો. બંને એકબીજાની સખત ટીકા કરે, જ્યારે તક મળે ત્યાં ઘા કરવાનું ચૂકે નહીં. એકબીજાને પછાડવાની રમત સતત ચાલતી હોય.

નેપોલિયનનો આવો કટ્ટર દુશ્મન એકાએક મૃત્યુ પામ્યો. એને કલ્પના પણ નહોતી કે પોતાનો વિરોધી આટલો જલદી આ દુનિયામાંથી વિદાય લેશે. નેપોલિયન એની સાથેની દુશ્મનાવટનો વિચાર કરવા લાગ્યો. આખી જિંદગી એકબીજા સામે જે મૂઠભેડ કરી તે યાદ કરવા લાગ્યો. એકબીજાની સામે કેવા કેવા દાવ અજમાવ્યા, તેનો વિચાર કરવા લાગ્યો.

એકાએક નેપોલિયનની આંખમાં આંસુ ઊમટી પડયાં. આજુબાજુ સહુને આશ્ચર્ય થયું કે પોતાનો કટ્ટર વેરી મૃત્યુ પામે તો ખરેખર તો પ્રસન્નતા થવી જોઈએ. માર્ગમાંથી કાંટો આપોઆપ દૂર થઈ જાય તો આનંદ થવો જોઈએ. એને બદલે આંસુ કેમ ?

નેપોલિયન જેવાની આંખમાં આંસુ આવે ખરાં ? અને તેય પોતાના કટ્ટર વેરીના મૃત્યુને કારણે !

નેપોલિયનના એક સાથીએ માંડ માંડ હિંમત ભેગી કરીને પૂછ્યું કે, 'તમારી આંખમાં આંસુ કેમ ?' ત્યારે નેપોલિયને કહ્યું 'મારો જન્મજાત શત્રુ ગયો એ વાત સાચી, એની સાથે મારે જીવનભરની દુશ્મનાવટ હતી. મિત્રતા થાય તેવી કોઈ શક્યતા ન હતી, પરંતુ આજે આવી અકાળે એની વિદાય થતાં મને એમ લાગે છે 

કે,'મારા હ્ય્દયમાં ખાલીપો ફેલાઈ ગયો છે. એ જીવતો હતો ત્યારે હું દરેક વસ્તુ સાવધાનીથી કરતો. મારા કામ વિશે એ કેવી ટીકાઓ કરશે તે વિચારીને હું કંઈ ગુમાવી બેઠો હોઉં તેમ લાગે છે. હું કંઈક ખોઈ બેઠો હોઉં તેવો અનુભવ થાય છે.

આથી માનવીને માત્ર મિત્રો જ ઘડતા નથી, દુશ્મનો પણ એના ઘડતરમાં ઘણો મોટો ભાગ ભજવે છે. સંત કબીરે આથી જ પોતાના નિંદકોને નજીક રહેવાનું કહ્યું હતું, કારણ કે નિંદાખોર હોય તો એક જુદી જ જાગૃતિનો અનુભવ થાય છે.

દરેક વ્યક્તિના જીવનમાં શત્રુતા નિર્ણાયક પરિબળ બની રહે છે. એ શત્રુતા એને સતત જાગૃત રાખે છે. એના કામોનું પૃથક્કરણ કરતી રહે છે. એના હેતુઓ તરફ સાવધાની રાખવાનું કહે છે. મિત્રની વિદાયથી જેવો વિરહ થાય છે એવો જ વિરહ થોડા જુદા પ્રકારે શત્રુની વિદાયથી પણ થતો હોય છે.