ગ્રીનલેન્ડઃ માટે અમેરિકાની દાનત પહેલેથી ખોરી છે

- મીડ વીક- હસમુખ ગજજર

- અમેરિકા શીતયુધ્ધના સમયથી ગ્રીનલેન્ડને વ્યુહાત્મક રીતે મહત્વનું માને છે. કાચામાલ માટે ૩૪ જેટલા ખનીજોમાંથી ૨૫ જેટલા ગ્રીનલેન્ડમાંથી મળતા હોવાથી પણ અમેરિકા પોતાનું નિયંત્રણ ઇચ્છે છે. 

ગ્રી નલેન્ડ દુનિયાનો સૌથી મોટો ટાપુ અને વિસ્તારની દ્વષ્ટીએ ૧૨માં ક્રમનો દેશ છે. મકાન,બંગલો અને જમીનના સોદા થતા હોય છે પરંતુ અટપટ્ટા આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં વાત આખો દેશ ખરીદવા સુધી પહોંચી છે. આમ તો ગ્રીનલેન્ડ પર અમેરિકાની વર્ષોથી નજર છે પરંતુ તાજેતરમાં બીજી વાર અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ તરીકે શપથ લેનારા ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ગ્રીનલેન્ડ પર નિયંત્રણ મેળવવાનો ઉલ્લેખ કરતા ફરી ચર્ચા જાગી છે. અમેરિકાથી યુરોપ જવાના ખૂબ સાંકડા રુટ પર ગ્રીનલેન્ડ આવેલું છે. ૨૧ લાખ વર્ગ  કિમીથી વધુ વિસ્તાર ધરાવતો ગ્રીનલેન્ડ છેલ્લા ૬૦૦ વર્ષથી ડેન્માર્કેને આધિન રહયો  છે. ૧૦ ઇંગ્લેન્ડ ભેગા કરો તેટલા વિશાળ ગ્રીનલેન્ડમાં માત્ર ૫૭૦૦૦ લોકો રહે છે. ૨૦૦૯માં ગ્રીનલેન્ડને કેટલાક સ્વતંત્ર અધિકારો મળ્યા હતા પરંતુ ડેન્માર્ક હજુ પણ કેટલીક આંતરિક અને બાહિય બાબતો સંભાળે છે. ગ્રીનલેન્ડ મેળવવા ડેન્માર્ક વિરુધ સૈન્ય કે આર્થિક ઉપાયોનું નવા અમેરિકી પ્રમુખનું વલણ જોતા બખેડાના એંધાણ મળે છે. ટ્રમ્પે પોતાના પ્રથમ કાર્યકાળ દરમિયાન ૨૦૧૯માં ગ્રીનલેન્ડ ખરીદવાનો વિચાર વ્યકત કર્યો હતો. ડેન્માર્કે નારાજગી વ્યકત કરતા ટ્રમ્પે ડેન્માર્કનો પ્રવાસ રદ્દ કરી નાખ્યો હતો. ૪ વર્ષના વનવાસ પછી ટ્રમ્પે ફરી અમેરિકાનું સુકાન સંભાળતાની સાથે જ ફરી ગ્રીનલેન્ડનો જૂનો રાગ શરુ કર્યો છે. ગ્રીનલેન્ડ નામ જોઇને એવું લાગે કે નરી હરિયાળી હશે પરંતુ તેનાથી બિલકુલ વિપરીત શૂન્ય ટકા જંગલ વિસ્તાર ધરાવે છે. ગ્રીનલેન્ડ માટેની એક કિવદંતી મુજબ ઇસ ૯૮૧માં આઇસલેન્ડ દેશમાં એરિક દ રેડ નામનો માણસ રહેતો હતો. કબીલાના માણસોએ ખૂનનો આરોપ મઢીને તેને ૩ વર્ષ માટે હદપાર કર્યો હતો. આથી તેણે પોતાના ૩૫૦ સાથીઓને લઇને આઇસલેન્ડથી દૂર બરફ છવાયેલા વિસ્તારમાં નાના ઘર બાંધીને વસવાટ શરુ કર્યો. જે સ્થળે રોકાણ કર્યુ તે માનવવસ્તી વિહોણું ઉજજડ હોવાથી તેનું કોઇ નામ પણ ન હતું. ૩ વર્ષની સજા પુરી થતા એરિક  વતન પાછો ફર્યો ત્યારે શોધેલી ભૂમિના વખાણ કરીને લોકોને આકર્ષવા ગ્રીનલેન્ડ નામ આપ્યું હતું. યુરોપના ઇતિહાસમાં ૮ મી થી ૧૪ મી સદી દરમિયાન વાઇકિંગ નામની માનવ જાતિ યુદ્ધ અને વેપાર કળામાં નિષ્ણાત હતી. વાઇકિંગ ઇગ્લેન્ડ,ગ્રીનલેન્ડ અને કેનેડાના ન્યૂ ફિનલેન્ડ સુધી ફેલાયેલા હતા. ક્રુરતા માટે જાણીતા વાઇકિંગ આક્રમણ કરીને સંપતિ લૂંટતા, સ્થાનિક વસ્તીઓના રહેઠાણ સળગાવતા અને મહિલાઓ તેમજ બાળકોને ઉપાડી જતા હતા. એવી પણ માન્યતા છે કે વાઇકિંગ બરફથી ઢંકાયેલા આ વિસ્તારમાં પહોંચ્યા ત્યારે પોતાના અહંમ ખાતર જાણી જોઇને ગ્રીનલેન્ડ નામ રાખ્યું હતું.

ગ્રીનલેન્ડ એન્ટાર્કટિકા પછી પૃથ્વી પરનો સૌથી વિશાળ હિમ વિસ્તાર છે. જેની આઇસ શીટ ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશામાં ૨૪૦૦ કિમી સુધી ફેલાયેલી છે. બરફની સરેરાશ ઉંચાઇ ૨૧૩૫ મીટર જયારે સૌથી વધુ ઉંચાઇ ૩૦૦૦ મીટર છે. ગ્લોબલ વોર્મિગ વિશ્વને સંકેત આપી રહી છે ત્યારે ભૌગોલિક દ્વષ્ટીએ ઉત્તર અમેરિકા અને રાજકિય રીતે યુરોપ સાથે જોડાયેલો ગ્રીનલેન્ડ દેશ કલાયમેટ ચેન્જના સંશોધનોની પ્રયોગભૂમિ પણ છે.ગ્લોબલ વોર્મિગની દુનિયા પર જે માઠી અસર થવાની છે તેની સાબીતી ગ્રીનલેન્ડના ઓગળતા ગ્લેશિયરો આપી રહયા છે. ગ્રીનલેન્ડમાં માત્ર એક જ દિવસમાં બે બિલિયન ટન બરફ પીગળી રહયો છે. ગ્રીનલેન્ડના બધા ગ્લેશિયર અને હિમ સમૂહ જો સંપૂર્ણ  પીગળે તો તેનાથી બનતું ૨૮,૫૦,૦૦૦ ઘન કિમી પાણી વિશ્વના મહાસાગરોની સપાટી ૭.૨ મીટર સુધી ઉંચી લાવી શકે છે. જો આમ થાયતો પૃથ્વી પરના પ્રલયને કોઇ રોકી શકે નહી. એક માહિતી મુજબ વર્ષ ૨૧૦૦ સુધીમાં ગરમીના કારણે સમુદ્રની સપાટીમાં ૧.૪ મીટરનો વધારો થવાની શકયતા છે.  જો કે આ દૂરની વાત છે પરંતુ નજીકના ભવિષ્યમાં ગ્રીનલેન્ડ અમેરિકા પાસે જશે કે સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ જાળવી રાખશે તે મહત્વનું છે. આ વિશાળ ટાપુ દેશમાં એવું તો શું છે કે તેને અમેરિકા પોતાના તાબામાં રાખવા ઇચ્છે છે. અમેરિકા ખૂબ લાંબા સમયથી ગ્રીનલેન્ડને વ્યુહાત્મક રીતે મહત્વનું માને છે. શીતયુધ્ધ દરમિયાન ગ્રીનલેંડના થ્યૂલીમાં એક રડાર બેઝની સ્થાપના કરી હતી. અમેરિકા માને છે કે ગ્રીનલેંડ આસપાસ ચીની અને રશિયન જહાજોના આંટા ફેરા વધી ગયા હોવાથી અમેરિકાની આર્થિક સુરક્ષા માટે આ વિશાળ ટાપુની આવશ્યકતા રહે છે. આર્કેટિક અને ગ્રીનલેન્ડના વિસ્તારો પર રશિયા અને ચીન જેવી હરીફ મહાસત્તાઓનો પણ ડોળો છે.  જો કે મહાસત્તાઓને ગ્રીનલેન્ડના આકર્ષણનું સૌથી મોટું કારણ અઢળક ખનીજ સંપતિ છે. એક અંદાજ મુજબ ઉત્તર ધુ્રવ પર ૫૦ અબજ ટન જેટલું તેલ છે. દુનિયામાં તેલનો ભંડાર ધરાવતા તમામ દેશો મળીને વર્ષે ૪૦૦ કરોડ ટનથી વધારે તેલ ઉત્પન્ન કરતા નથી એ જોતા આ જથ્થો ખૂબજ વિશાળ છે. અમેરિકાએ ૧૮૬૭માં ૭.૨ મિલિયન ડોલરની કિંમત આપીને અલાસ્કા રાજય રશિયા પાસેથી ખરીદયું હતું. જેની વર્તમાન કિંમત ૧૫૩.૫ મિલિયન ડોલર આસપાસ થાય છે. અલાસ્કાની જેમ ગ્રીનલેન્ડ પણ વ્યુહાત્મક દ્વષ્ટીએ મહત્વનું અને ખનીજોથી ભરપૂર હોવાનો બેવડો લાભ છે.૧૯૪૬માં પણ અમેરિકાએ ડેન્માર્કને ૧૦૦ મિલિયન ડોલર( ૧ બિલિયન ડોલર) કિંમતનું સોનાના બદલામાં ગ્રીનલેન્ડ આપવાની ઓફર કરી હતી. ગ્રીનલેન્ડનો જીડીપી ૨૦૨૧માં ૩.૨૪ બિલિયન ડોલર હતો પરંતુ વર્તમાન સમયમાં ગ્રીનલેન્ડની કિંમતનો અંદાજો અઘરો છે. ગ્રીનલેન્ડની પ્રતિ વ્યકિત આવક ૨૦ હજાર ડોલર વાર્ષિક છે. 

ભૌતિક વિકાસ નથી થયો પરંતુ માછલીઓ એક્ષપોર્ટ કરીને લોકો સારા નાણા મેળવે છે.ગ્રીનલેન્ડના ટ્રુન્ડ પ્રદેશમાં ફેમસ એસ્કિમો જનજાતિ રહે છે. 

૨૦૨૩માં એક સર્વેક્ષણમાં બહાર આવ્યું હતું કે યુરોપિયન યુનિયન જે ૩૪ જેટલા ખનીજોને કાચામાલ માટે મહત્વના ગણે છે  જેમાંથી ૨૫ જેટલા ખનીજો ગ્રીનલેન્ડમાંથી મળી આવે છે. ગ્રીનલેન્ડનું ક્રુડ ઓઇલ વિશ્વની ક્રુડ ઇકોનોમિ બદલી શકે છે પરંતુ પર્યાવરણ અને અન્ય પ્રાકૃતિક કારણોસર તેલ અને પ્રાકૃતિક ગેસ કાઢવા પર પ્રતિબંધ છે. ગ્રીનલેન્ડના ટાપુઓ પર અનેક જગ્યાએ ગ્રેફાઇટ 

અને ગ્રેફાઇટના પથ્થરો મળ્યા હોવાની જાણકારી મળે છે. એક ખનીજ કંપનીએ ગ્રેફાઇટ પ્રોજેકટ વિકસિત કરીને ખોદકામ માટેનું લાયસન્સ પણ માંગ્યું હતું. પ્રાકૃતિક ગ્રેફાઇટનો ઉપયોગ ઇલેકિટ્રક ગાડીઓની બેટરી અને લોખંડ બનાવવામાં થાય છે.  રેર અર્થ મટેરિયલ ઇલેકિટ્રક ગાડીઓમાં પરમેનન્ટ મેગ્નેટ અને પવનચક્કીઓમાં ઉપયોગ થાય છે. ગ્રીનલેન્ડમાં સોનાની સૌથી વધુ શકયતાવાળો વિસ્તાર સેરમિલિક જે દેશના દક્ષિણ ભાગમાં છે. અનેક ઉધોગોમાં વપરાતી ટંગસ્ટન ધાતુ ગ્રીનલેંડમાં સૌથી વધુ મધ્ય પૂર્વ અને ઉત્તર પૂર્વમાં  મળે છે.  જો કે દક્ષિણ અને પશ્ચિમી ભાગમાં પણ ઘણા બહુમૂલ્ય ભંડારોની ભાળ મળેલી છે. ગ્રીનલેન્ડની ઉત્તર તરફની ભૂગર્ભિય સંરચનામાં ઝીંકનો ભંડાર ૨૫૦૦ કિમી વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે. આથી જ તો  કેટલીક મિનરલ કંપનીઓ ઝીંક અને લેડના કેટલાક પ્રોજેકટ માટે ઉત્સુક રહી છે. ગ્રીનલેન્ડમાં ટિટેનિયમ અને વેનેડિયમના ભંડાર દક્ષિણ -પશ્ચિમ, પૂર્વ- દક્ષિણમાં ફેલાયેલા છે. ચિકિત્સા અને ઉધોગમાં ટિટેનિયમ અને સ્ટીલના એલોયમાં વેનેડિયમનો વપરાશ જાણીતો છે. ઔધોગિક રીતે સૌથી મહત્વનું વેનેડિયમ પેનટોકસાઇડ છે જે સલ્ફયૂરિક એસિડ બનાવવામાં ઉત્પ્રેરક તરીકે કામ કરે છે.

ગ્રીનલેન્ડ ટાપુ પર હીરાનો સૌથી મોટો ભંડાર પશ્ચિમી ભાગમાં છે. કાચા લોખંડનો ભંડાર દક્ષિણ પશ્ચિમ ગ્રીનલેન્ડના ઇસુઆમાં છે. આ ઉપરાંત મધ્ય પશ્ચિમી વિસ્તારના ઇતિલિયાર્સુક અને ઉત્તર પશ્ચિમમાં પણ કાચા લોખંડનો ભંડાર છે. ગ્રીનલેન્ડમાં રેલવે નથી અને રસ્તાઓ પણ ખાસ જોવા મળતા નથી. એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે જવા માટે સ્લેજ, હેલિકોપ્ટર કે હોડીઓનો ઉપયોગ થાય છે. પાટનગર નૂઉકમાં ખૂબ સમય પછી આંતરરાષ્ટ્રીય ફલાઇટની સગવડ મળી છે. ભારતના કોઇ નાના કસ્બા કે નગરમાં હોય તેટલી વસ્તી ધરાવતું ગ્રીનલેન્ડ ખાસ રહેવાલાયક નથી ગણાતું છતાં બરફના પડ નીચેના ભૂતળમાં રહેલા ખનીજો લાલચ પેદા કરી રહયા છે. ગ્રીનલેન્ડ અંગે ડેન્માર્કનું માનવું છે કે ગ્રીનલેન્ડએ ગ્રીનલેન્ડના લોકોનું છે અને સ્થાનિક લોકો જ તેનું ભવિષ્ય નકકી કરી શકે છે. ગ્રીનલેન્ડ  વેચવાની ચીજ નથી. તેને લગતો વેપાર સહયોગ કેટલાક દેશો સાથે ઇચ્છે છે જેમાં અમેરિકા પણ સામેલ છે પરંતુ વેચવાની કે પડાવી લેવાની વાત જ નહી. આગામી સમયમાં ગ્રીનલેન્ડ ગ્લોબલ વોર્મિગ અને જળવાયુ પરિવર્તન જ નહી તેને ખરીદવાના થનારા વધુ ખેલ માટે પણ ચર્ચામાં રહેશે.