માઈગ્રેન - મગજનો ચિત્રગુપ્ત

- શુભ આરોગ્ય અમૃતમ્ - ડો. વિશાલ ચાવડા

- એમએસ, પીએચ.ડી, એફઆઈસીએન (સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી)

- અભ્યાસો અને સંશોધનોએ સૂચવ્યું છે કે B6, B9  અને B12 માઈગ્રેન હુમલાની તીવ્રતા અને આવર્તન ઘટાડી શકે છે

પ દ્મ પુરાણ મુજબ, ચિત્રગુપ્તને તમામ સંવેદનાત્મક પ્રાણીઓના સારા અને ખરાબ કાર્યોની નોંધણી કરવા માટે યમની પાસે મૂકવામાં આવ્યો હતો, ચિત્રગુપ્ત તરીકે માઈગ્રેેન તમને તમારા અસંતુલિત અથવા વિક્ષેપિત મગજના કાર્ય, નિયમિત જીવનશૈલી અને શારીરિક ફેરફારોના સંકેતો આપે છે. જો તમે તેને સમયસર ઓળખશો નહીં, તો તે તમને આગામી ભવિષ્યમાં મૃત્યુ અથવા મૃત્યુદર જેવી ઘટનાઓ તરફ દોરી જશે!!

માઈગ્રેન એ માથાનો દુખાવોનો એક પ્રકાર છે. તે ઉબકા, ઉલટી અથવા પ્રકાશ અને અવાજ પ્રત્યે સંવેદનશીલતા જેવા લક્ષણો સાથે થઈ શકે છે. મોટાભાગના લોકોમાં, ધબકારા મારતો દુખાવો ફક્ત માથાની એક બાજુએ જ અનુભવાય છે. જે લોકોને તણાવયુક્ત માથાનો દુખાવો હોય છે તેઓ વારંવાર તેમના કપાળમાં દુખાવો અથવા માથાની બંને બાજુ દબાણની ફરિયાદ કરે છે. પીડા થકવી નાખે છે, પરંતુ માઇગ્રેન જેટલી તીવ્ર નથી. માઈગ્રેન, બીજી બાજુ, સામાન્ય રીતે સામાન્ય રીતે ફક્ત માથાની એક બાજુ પર દુખાવો થાય છે. બહુવિધ ટ્રિગર્સ છે જે માઇગ્રેનનો હુમલો વિકસાવે છે. સામાન્ય ઉદાહરણોમાં એસ્ટ્રોજનના સ્તરમાં ઘટાડો (માસિક સ્ત્રાવ પહેલા), આલ્કોહોલનો ઉપયોગ, તણાવ, ઠંડા હવામાનના મોરચા અને ઊંઘનો અભાવ શામેલ છે. માઈગ્રેન તે માત્ર માથાનો દુખાવો છે અને તે કોઈ મોટી વાત નથી. પરંતુ માઈગ્રેેન એ આનુવંશિક ન્યુરોલોજીક રોગ છે. તે રોગની તીવ્રતાની વિશાળ શ્રેણી સાથે દરેક વ્યક્તિને અલગ રીતે અસર કરે છે. કેટલાકને અવારનવાર હુમલા થાય છે, પરંતુ અન્યને વારંવાર અક્ષમ થતા ક્રોનિક હુમલાઓ થઈ શકે છે જે સામાન્ય રીતે વધુ પીડાદાયક અને લાંબા સમય સુધી હોય છે. માઈગ્રેેન સામાન્ય રીતે ત્યારે થાય છે જ્યારે માથાની રક્તવાહિનીઓ અસામાન્ય રીતે સંકુચિત અને વિસ્તૃત થવા લાગે છે. માથાના પાછળના ભાગમાં આવેલી ધમનીઓ ખેંચાણમાં જતી હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું છે, જેના કારણે મગજના પાછળના ભાગમાં અથવા ઓસિપિટલ લોબમાં લોહીનો પ્રવાહ ઓછો થાય છે!!

કેટલાક અભ્યાસો દર્શાવે છે કે કોફી પીવાથી માઈગ્રેનના માથાના દુખાવાની તીવ્રતા ઘટાડવામાં મદદ મળે છે. જ્યારે કેટલાક તબીબી સંશોધનોએ દર્શાવ્યું છે કે કેફીન માઈગ્રેન માથાનો દુખાવો ટ્રીગર કરી શકે છે. જો માઈગ્રેેન પીડિત લોકો કોફી પીવાનું ચાલુ રાખવા માંગતા હોય, તો તેઓએ દરરોજ ૨૦૦ મિલિગ્રામથી વધુ કેફીનનું સેવન કરવાનું ટાળવું જોઈએ. વિટામિન ડીની ઉણપ માઈગ્રેન માથાનો દુખાવો સાથે જોડાયેલી છે કારણ કે તે ચેતાકોષ-બળતરા અને તમારા ન્યુરોન્સ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તેના પર અસર કરી શકે છે. તમે પૂરક ખોરાક, વિટામિન-ડી સમૃદ્ધ ખોરાક અને સૂર્યપ્રકાશ વડે તમારા વિટામિન ડીના સ્તરને વધારી શકો છો. પૂરક લેવાથી તમારા માથાનો દુખાવો કેટલી વાર થાય છે તે આવર્તન ઘટાડી શકે છે. મેગ્નેશિયમ, નિયાસિન, રિબોફ્લેવિન, કોબાલામીન, કોએનઝાઇમ્સ Q10, કાર્નેટીન, ચ-લિપોઇક એસિડ અને વિટામિન ડી સહિતના ઘણા પોષક તત્વોની ઉણપ માઈગ્રેેન સાથે સંકળાયેલી છે. કેટલાક સંશોધકો માને છે કે મિટોકોન્ડ્રીયલ ડિસફંક્શન અને ક્ષતિગ્રસ્ત એન્ટીઑકિસડન્ટ સ્થિતિ માઇગ્રેનનું કારણ બની શકે છે. તાજેતરના તબીબી અભ્યાસો અને સંશોધનોએ સૂચવ્યું છે કે B6, B9 અને B12 માઈગ્રેન હુમલાની તીવ્રતા અને આવર્તન ઘટાડી શકે છે. B12  ની ઉણપ થાક, માથાનો દુખાવો, હતાશા, નિસ્તેજ અથવા પીળી ત્વચા, માનસિક ક્ષતિ અને મોં અને જીભમાં દુખાવો અને બળતરા સહિતના વિવિધ લક્ષણોનું કારણ બની શકે છે. નીચા મ્૧૨ સ્તરને કારણે થતા ઘણા લક્ષણો મ્૧૨ ની ઉણપ માટે વિશિષ્ટ નથી, જેના કારણે સ્થિતિ શોધી શકાતી નથી. આયર્નની ઉણપનો એનિમિયા માઈગ્રેન, માથાનો દુખાવો અને પીડાની વધતી જતી વૃત્તિ સાથે જોડાયેલો છે. તે થાક, ચક્કર, ચિંતા અને હતાશા સહિત વિવિધ લક્ષણોનું કારણ બની શકે છે.

શું માઈગ્રેન ધરાવતી વ્યક્તિ ગર્ભવતી 

થઈ શકે છે?

૨૫% થી વધુ સ્ત્રીઓ તેમના જીવનકાળ દરમિયાન માઈગ્રેન અનુભવે છે, અને હોર્મોનની વધઘટ, ખાસ કરીને એસ્ટ્રોજનના સ્તરોમાં ફેરફાર, માઈગ્રેેન હુમલાની આવર્તન અને તીવ્રતા પર મોટી અસર કરી શકે છે. તે ખાસ કરીને ગર્ભાવસ્થા સાથે થતા હોર્મોનલ ફેરફારો માટે સાચું છે. માઈગ્રેેન હુમલાનો ભોગ બનેલી માતાઓ મોટે ભાગે ગર્ભાવસ્થાના પ્રથમ ત્રિમાસિકમાં અનુભવે છે, જ્યારે એસ્ટ્રોજન સહિતના હોર્મોનનું સ્તર હજી સ્થિર થયું નથી. હકીકતમાં, સામાન્ય રીતે માથાનો દુખાવો એ ઘણી બધી સ્ત્રીઓ માટે ગર્ભાવસ્થાના પ્રારંભિક સંકેત છે. જ્યારે માઈગ્રેન અને પ્રજનનક્ષમતા (ગર્ભવતી થવી) વચ્ચે કોઈ સીધો સંબંધ નથી, ત્યારે માઈગ્રેનને કારણે થતા તણાવ ગર્ભાવસ્થામાં વિલંબ કરી શકે છે. ઉપરાંત, વંધ્યત્વની દવાઓ માઇગ્રેનનું કારણ બની શકે છે. કેટલીક દવાઓ બાળક માટે હાનિકારક હોઈ શકે છે, તેથી બિન-ઔષધીય (કોઈ દવાઓ નહીં) સારવારને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સામાન્ય માઇગ્રેેનનો દુખાવો ત્રણ કે ચાર દિવસ સુધી રહે છે. લક્ષણોમાં માનસિક 'અસ્પષ્ટતા' અને મૂડમાં ફેરફાર શામેલ હોઈ શકે છે. માઈગ્રેન માથાનો દુખાવો એ ગર્ભાવસ્થામાં માથાનો દુખાવાનો સામાન્ય પ્રકાર છે. આ પીડાદાયક, ધબકતો માથાનો દુખાવો સામાન્ય રીતે માથાની એક બાજુએ અનુભવાય છે અને મગજમાં રક્ત વાહિનીઓના વિસ્તરણને કારણે થાય છે. ક્યારેક ઉબકા, ઉલટી અને પ્રકાશ પ્રત્યે સંવેદનશીલતા સાથે હોય છે. 

સગર્ભા સ્ત્રીઓમાં માઈગ્રેેનની સારવાર માટે નોનડ્રગ ઉપચાર (આરામ, ઊંઘ, મસાજ, આઈસ પેક, બાયોફીડબેક)નો પ્રથમ પ્રયાસ કરવો જોઈએ. તીવ્ર માઈગ્રેન હુમલાની સારવાર માટે ૧૦૦૦ મિલિગ્રામ પેરાસિટામોલ (એસિટામિનોફેન) પ્રાધાન્યમાં સપોઝિટરી તરીકે પ્રથમ પસંદગીની દવા ગણવામાં આવે છે. ગર્ભાવસ્થાના પ્રારંભમાં માથાનો દુખાવો સામાન્ય હોઈ શકે છે. જેમ જેમ તમારી ગર્ભાવસ્થા આગળ વધે છે તેમ તેમ માથાનો દુખાવો સામાન્ય રીતે દૂર થઈ જાય છે. આવા માથાનો દુખાવો તમારા બાળકને નુકસાન પહોંચાડતો નથી, પરંતુ આવા માથાનો દુખાવો તમારા માટે અસ્વસ્થતા બની શકે છે. જો તમને ખૂબ જ ખરાબ માથાનો દુખાવો હોય, માથાનો દુખાવો જે દૂર થતો નથી અથવા જો માથાનો દુખાવો તમારી દ્રષ્ટિને કોઈપણ રીતે અસર કરે છે, આ ગર્ભાવસ્થા-પ્રેરિત હાયપરટેન્શનનું લક્ષણ હોઈ શકે છે. તેને સગર્ભાવસ્થાના હાઈ બ્લડ પ્રેશર અથવા સગર્ભાવસ્થાના હાયપરટેન્શન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, આવા કિસ્સાઓમાં તમારે તમારા ગાયનેકોલોજિસ્ટની મુલાકાત લેવી જ જોઇએ.