યુવા પેઢી લગ્નમાં વિલંબ કેમ કરે છે?

આટલી ઉતાવળ શી છે? અત્યારે તો એકબીજાને સમજવામાં થોડો સમય જોઈશે. અત્યારે અમે આ જવાબદારી સંભાળવા માટે માનસિક રૂપે તૈયાર નથી...! જ્યારેય પણ લગ્નની વાત થાય છે ત્યારે મોટાભાગના યુવાનોના મુખેથી આવા જ વાક્યો સરકી પડતા હોય છે. અંતે, સંબંધો અને લગ્નના મામલામાં નવી પેઢી કમિટમેન્ટથી શા માટે બચવા માગે છે? યુવાન સંતાનોના માતાપિતા, વકીલોને આ પ્રશ્ન વારંવાર પરેશાન કરે છે. આ જાણવા માટે કેટલાક યુવાનો, મધ્યમ વર્ગના કેટલાક લોકો અને મનોવૈજ્ઞાાનિક સલાહકારો સાથે વાતચીત કર્યા બાદ તેને આધારે અહીં આ લેખ પ્રગટ કરાયો છે.

લગ્ન માત્ર બે દિલનું જ નહીં, પણ બે પરિવારનું પણ મિલન હોય છે. સદીઓથી ચાલી આવતા આ પારંપારિક વિચાર પરિવાર જેથી પહેલી સામાજિક સંસ્થાને મજબૂતી બક્ષે છે, પણ સમયની સાથે યુવા પેઢીનો વિચાર પણ બદલાવા લાગ્યો છે. 

મુંબઈની એક ગૃહિણી કહે છે, 'અમારા જમાનામાં મોટા ભાગના લગ્ન પરિવાર દ્વારા જ નક્કી કરાતા હતા. પ્રેમલગ્ન કરનારા યુવાનોને પણ પહેલેથી જ એ વાતનો અહેસાસ હોય છે કે આ સંબંધમાં પ્રેમ અને આનંદ મેળવવા અમારે ઘણી બાંધછોડ કરવી પડશે અને ઘણું  બધુ છોડવાની તૈયારી રાખવી પડશે. અગાઉ કોઈપણ સંજોગોમાં લગ્નને બચાવવાની સૌની સૌથી મોટી અગત્યતા રહેતી. તેઓ પરિવાર પ્રત્યેની નૈતિક જવાબદારી સમજતા હતા, પણ આજે પરિસ્થિતિ સૌથી વધુ વિપરિત થઈ ગઈ છે. આજના યુવાનોના વિચાર આત્મકેન્દ્રીત થતાં જાય છે. તેમના નિકટના સંબંધો પર પણ તેની અસર દેખાઈ રહી છે.

પાછળ રહી જવાનો ડર

કેરિયરના ક્ષેત્રમાં ઝડપથી આગળ  વધવાની  મહત્વાકાંક્ષાને કારણે યુવાનોના મનમાં હંમેશા એ વાતનો ડર રહ્યા કરે છે કે ક્યાંક હું મારા મિત્રોથી પાછળ નહીં રહી જાઉં. બેંગલુરુમાં એક એમએનસીમાં કાર્યરત ૨૫ વર્ષીય યુવતી કહે છે, 'મારા બોયફ્રેન્ડને જ્યારે સારી સેલેરી  સાથે ત્રણ વર્ષ અમેરિકા જવાનો મોકો મળ્યો તો અમારા પરિવારે સગાઈ કરવાની બહુ જિદ પકડી. અમે બંનેએ જ આ માટે ના પાડી દીધી, પણ વર્ષ પછી અમારા જીવનની સ્થિતિ કેવી હશે, એ અંગે અગાઉથી અનુમાન લગાવવું મુશ્કેલ હતું. એ પણ શક્ય છે કે એ અમેરિકાથી પાછા આવવાનું નહીં વિચારે. ફ્લેટ ખરીદવો કે અમારી સૌથી પહેલી જરૂરત હતી. આ બાબતમાં અમારા વિચાર ઘણા પ્રેક્ટિકલ હતા. આટલા જલ્દી લગ્નના બંધનમાં બંધાઈ અમે અમારા જીવનની જટિલતાને વધારવા નહોતા માગતા.

અમને આઝાદી ઘણી વ્હાલી

યુવાનોના સંપર્કોનો વિસ્તાર ઝડપથી વધી રહ્યો છે. સોશિયલ મિડિયા અને ગ્લોબલાઈજેશનનો આમાં મોટો રોલ છે, યોગદાન છે. ઉચ્ચ શિક્ષણ અને જોબને કારણે તેમને વિદેશ જવાની તક મળવાથી વિદેશી સંસ્કૃતિની નિકટ જવાનો અવસર મળ્યો. ત્યાંથી આંખોને આંજી નાખતી સંસ્કૃતિએ તેમને આકર્ષિત કર્યાં છે. વિવાહ અને ભાવિ જીવનસાથી અંગે નવી પેઢીના વિચારો અત્યંત સ્પષ્ટ છે. તેમણે લગ્ન કરવા છે કે નહીં, તેનો લાઈફ પાર્ટનર કેવો હોવો જોઈએ, જેવી વાતો અંગે તેમના મનમાં કોઇ દ્વિધા નથી. આવા વિચારને કારણે નવી પેઢી પોતાની આઝાદીને કોઈ કિંમતે કોઈ પણ પ્રકારના  કમિટમેન્ટથી બાંધવા તૈયાર નથી હોતી. આજના યુવાનો પોતાના માટે એવી પરફેક્ટ મેચ શોધવા માગે છે, જે તેને સંપૂર્ણ પર્સનલ સ્પેસ આપે.

બાળઉછેરનો પ્રભાવ

એક જાણીતા મનોવૈજ્ઞાાનિક સલાહકાર કહે છે કે કોઈ પણ વ્યક્તિની કલ્પના કે વિચાર માત્ર એક દિવસમાં નથી બનતી. આની પાછળ તેમના ઉછેરનો પણ બહુ મોટો હિસ્સો હોય છે, યોગદાન હોય છે. આજે યુવાનોની જે પેઢી આપણી નજર સમક્ષ આવી છે, તેમનો ઉછેર અત્યંત સંરક્ષણ અને લાડ-પ્રેમના માહોલમાં થયો છે. ન્યૂક્લિયર ફેમિલીમાં મોટા થયેલા આવા બાળકોની દરેક માગ તરત પૂરી કરવામાં આવતી હતી, આ કારણે તેમનામાં ધૈર્ય અને  શેરિંગની ભાવના વિકસિત જ  ન  થઈ શકી. જરા વિચારો આવા બાળકો યુવાનીમાં પ્રવેશતા જ અચાનક જવાબદાર કેવી રીતે બની ગયા? આવી પરિસ્થિતિમાં યુવાનો આત્મકેન્દ્રીત બને એ સાવ સ્વાભાવિક છે, પછી ભલેને એરેન્જડ મેરેજ હોય, લવ મેરેજ હોય કે લિવ-ઈન-રિલેશનશિપ, સારા સંસ્કારો વિના કોઈપણ વ્યક્તિ પોતાના કોઈ પણ સંબંધ પ્રતિ ઈમાનદાર હોય શકે નહીં.

કોની અને કેવી જવાબદારી?

હવે મહિલાઓ, ઘર અને બહાર એમ બંને જવાબદારીઓ નિભાવવામાં સક્ષમ છે, પણ પુરુષોની સદીઓ જૂની માનસિકતામાં કોઈ વિશેષ ફેરફાર આવ્યો  હોય એવું નજરે નથી પડતું. ઘરની સફાઈ અને કુકીંગ જેવી ઘરેલું કામકાજમાં આપણી ભાગીદારી ઘણી સીમિત છે. જવાબદારીની ભાગીદારીઓ માટે પરિવાર અને સમાજમાં અસંતુલન જેવી પરિસ્થિતિ પેદા થઈ રહી છે, જેને દૂર કરવા માટે પુરુષોએ પણ બદલવું પડશે અને સમય સાથે ડગ માંડીને ચાલવું પડશે. સૌથી જરૂરી વાત તો એ છે કે પરિવારોમાં શરૂઆતથી જ પેરન્ટ્સની એ જ જવાબદારી બનતી હોય છે કે પુત્ર અને પુત્રી વચ્ચે ભેદભાવ રાખવાને બદલે બંનેને ઘરેલું કામકાજ શીખવાડો, જે રોજિંદી જિંદગીમાં જરૂરી સમજવામાં આવે છે.

નવેસરથી  જિંદગી  બીજીવાર...

જ્યાં સુધી કમિટમેન્ટનો સવાલ હોય તો જૂના જમાનામાં પણ પતિ-પત્ની વચ્ચેના સંબંધોમાં ભલે ગમે એટલી કટુતા હોય તો પણ સંબંધો જાળવી રાખવા સિવાય તેમની પાસે બીજા કોઈ વિકલ્પ નહોતા, પણ હવે છે. લગ્ન કરવા પહેલા આજકાલ યુવા જોડકા એકબીજાને સમજવા માટે પર્યાપ્ત સમય લે છે. લગ્ન અને લિવ-ઈનમાં પણ આપસી સહમતી વિના બ્રેકઅપનું ચલણ વધતું જઈ રહ્યું છે. કોઈક તાણપૂર્ણ સંબંધોમાં ઘૂંટાઈ-ઘૂંટાઈને જીવવાને બદલે નવી પેઢી અલગ થઈ જવાનો સરળ રસ્તો પસંદ કરે છે. યુવાનોનો આ વિચાર કેટલો સરળ, કેટલો  અયોગ્ય છે? આ અંગે ચર્ચા કરવા એક અલગ મુદ્દો બની શકે છે, પણ એ સચ્ચાઈનો ઈનકાર નહીં કરી શકાય કે સમય સાથે તેમની દ્દષ્ટિ, દ્દષ્ટિકોણ બદલાઈ રહ્યા છે. કોઈક સંબંધો તૂટી ગયા પછી તેના માટે બધુ જ કંઈ ખતમ નથી થઈ જતું, પણ કટુસ્મૃતિઓ યાદોને ભૂલાવીને નવેસરથી જિંદગીને ગોઠવવામાં વ્યસ્ત બની જાય છે.

કેતકી