'રશિયાના શિક્ષણરશિયા ડા. તાત્યાના'

- અંતર- રક્ષા શુક્લ

હું તો રાધાની ધારા બની વહેતી ચાલી ...

યમુનાનાં નીર બની ઉછળતી, કૂદતી,

તારાં ચરણોનાં સ્પર્શે આનંદાઈ..

 હું તો રાધાની...

તારી વાંસળીનાં નાદે ઉછળતી, કૂદતી,

ગાયો બની, તારાં સંગે રંગાઈ... 

હું તો રાધાની...

મોર બની, કળા કરી, થનક થૈ નાચીને,

ઘેલી બનીને તારા શિરે સોહાઈ...

હું તો રાધાની...

શ્વેત માખણને મીસરીમાં, 

કાન તને ડૂબાડી,

અંતે રાધાનાં રંગે રંગી ગઈ... 

હું તો રાધાની...

ક્યારેક મીરાં બનીને મોહનમાં સમાણી,

તો નરસિંહની ભક્તિમાં ભીંજાતી રહી...

હું તો રાધાની...

મારાં રૂદિયાનાં તારને ઝણઝણાવીને,

એકતારો બનીને હર્ષાઈ ગઈ... 

હું તો રાધાની...

અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક તુ 'શ્રીહરિ',

એકોહમ્? બનીને ચર્ચાઈ ગઈ... 

હું તો રાધાની...

હવે રાધા અને કૃષ્ણ અલગ નથી...

ઈશ્વરમાં ઓગળીને

એકોહમ્? બની ગઇ રમ્ધા...

હું જ રાધા અને હું જ કૃષ્ણ...

આ તો છે પ્રેમ ! પ્રેમની ધારા... રાધા!

-કલ્પના રઘુ

ભાવનગર સ્ટેટના મહારાજા ભાવસિંહનો આગ્રહ હતો કે દરેક ગામડામાં લાઈબ્રેરી હોવી જોઈએ. પુસ્તકોનો સંગ્રહ આત્માની દવા માટેની પેટી જેવો છે રોમન ફિલસૂફ સિસેરો તેના ઘરમાં વિરાટ લાઈબ્રેરી રાખતા. 

જર્મનીમાં ઝુરિક શહેરની લાઈબ્રેરીમાં પ્રવેશનારના જૂતાની ચારે બાજુ કપડું વીંટાળી દેવાય છે જેથી લાઈબ્રેરીની કારપેટ બગડે અને જૂતાની ધૂળ કે જંતુ પુસ્તકોને લાગે. 

ભગવદગોમંડળમા એક જૂની ગીત પંક્તિ છે: 'ભાષાને શું વળગે ભૂર/જે રણમાં જીત્યો તે શૂરદ

'ધ ન્યુ સ્ટેટસમેન'ના ૯-૨-૨૦૦૯ના અંકમાં માર્ક એબે નામના લેખક લખ્યું છે કે જગતની ૬૫૦૦ જેટલી ભાષાઓ ૨૦૨૦ સુધીમાં અદૃશ્ય થઈ જશે. 

સર વીલીયમ જેમ્સ સુપ્રીમ કોર્ટના જજ તરીકે હિન્દુસ્તાનમાં કોલકત્તા આવ્યા ત્યારે (૧૭૪૬-૧૭૯૪) તેમણે સંસ્કૃત ભાષા શીખવાની પાઠશાળા શરૂ કરેલી. તેમણે સંસ્કૃતને નવાજવા લખેલું કે સંસ્કૃતની ભાષા ગ્રીક ભાષા કરતાંય પરફેકટ છે. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે અલેન ડેનીલુ નામનો ફ્રેંચ ધનપતિનો દીકરો જેણે ધર્મ ફિલસૂફી ઉપર ઘણા પુસ્તકો લખ્યા છે- ભારતની વિવિધ કલાનો અભ્યાસ પણ કાશ્મીરથી કન્યાકુમારી જઈને ર્ક્યોે છે. પ્રથમ યુરોપિયન હતો જેણે હિંમતપૂર્વક- બહાદુરીથી પોતે હિન્દુ થઈ ગયો હતો તેમ છાતી ઠોકીને જાહેર ર્ક્યુ. તેણે પોતે ભારતમાં ચોખ્ખા 'વટલાઈ' ગયેલા હિન્દુ તરીકે દેશને અને સંસ્કૃતને અપનાવતા પહેલાં પંદર પંદર વર્ષ સુધી સંસ્કૃતનો અભ્યાસ ર્ક્યો. સંસ્કૃતને તેમણે રીફાઈન્ડ લેંગ્વેજ કહી હતી. સંસ્કૃત ભાષા ભૂલવાની નથી ઘરણાની જેમ સાચવવા જેવી છે. મોરારી બાપુ સંસ્કૃત પંડીતોને અવારનવાર બોલાવે છે. 

ડા. તાત્યાના શાઉમિયાન સેન્ટર ફોર ઇન્ડિયન સ્ટડી, ઇન્સ્ટીટયુટ ઓફ ઓરિએન્ટલ સ્ટડીઝ, રશિયન એકેડેમી ઓફ સાયન્સના વડા છે. તેઓ ૨૦૦૧થી સેન્ટર ફોર ઇન્ડિયન સ્ટડીના વડા છે. રશિયા સ્થિત ડા. તાત્યાના શાઉમિયાનને તત્કાલીન ભારત સરકાર દ્વારા ૨૦૨૨ના ગણતંત્ર દિવસની પૂર્વસંધ્યાએ સાહિત્ય અને શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં તેમના ઉલ્લેખનીય અને ઉત્કૃષ્ટ યોગદાન બદલ દેશના ચોથા નંબરના સૌથી ઉચ્ચ નાગરિક સન્માન 'પદ્મશ્રી' પુરસ્કારથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા.

૧૯૩૮માં જન્મેલા ડા. તાત્યાના ૧૯૬૦માં મોસ્કો સ્ટેટ યુનિવસટીના ઇતિહાસ વિભાગમાંથી સ્નાતક થયા અને ઈન્સ્ટિટયૂટ આફ ઓરિએન્ટલ સ્ટડીઝમાંથી અનુસ્નાતક થયા. તેઓ ૧૯૬૦થી ઇન્સ્ટિટયૂટ ઓફ ઓરિએન્ટલ સ્ટડીઝમાં શોધકર્તા હતા અને તેમની થીસીસ 'વીસમી સદી, ૧૯૬૬ની શરૂઆતમાં રશિયા અને તિબેટ' હતી. 

ડા. તાત્યાના વીસમી સદીમાં ભારતની વિદેશ નીતિ, દક્ષિણ અને મધ્ય એશિયા અને દૂર પૂર્વના આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોેના નિષ્ણાત છે. તેમણે  ભારત, ચીન, ગ્રેટ બ્રિટન, ડેનમાર્ક, જર્મની, શ્રીલંકા, સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ, ચીન, તુર્કી, માનવ અધિકાર પંચ, જીનીવા (૧૯૯૬-૨૦૦૬), ૨૦૦૧થી ત્રિપક્ષીય સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ રશિયા-ભારત-ચીન વગેરેમાં આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદો અને સેમિનારોમાં ભાગ લીધોે હતો. ડો. તાત્યાનાએ ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ વર્લ્ડ પોલિટિક્સ, મોસ્કો સ્ટેટ યુનિવસટીમાં પ્રોફેસર તરીકે સાઉથ એશિયન પોલિટિક્સ પર ભણાવ્યું હતું. તેઓ ઇન્સ્ટિટયૂટ આફ ફાર ઇસ્ટર્ન સ્ટડીઝ, રશિયન એકેડેમી આફ સાયન્સિસમાં અગ્રણી શોધકર્તા હતા. તેમણે સામાજિક વિજ્ઞાાનમાં સહયોગ પર ભારત-રુસ સંયુક્ત આયોગના ડેપ્યુટી હેડ તરીકે પણ કામ કર્યું છે.

ડો. તાત્યાનાએ સાહિત્ય અને શિક્ષણ ક્ષેત્રે ઘણું યોગદાન આપ્યું છે. તેમણે રશિયા, ભારત, યુએસએ, ગ્રેટ બ્રિટન, નેધરલેન્ડ વગેરે દેશોમાં ૨૫૦ થી વધુ અભ્યાસલેખો પ્રકાશિત કર્યા છે. તેના કેટલાક પ્રકાશનોમાં 'તિબેટ: ધ ગ્રેટ ગેમ એન્ડ ઝારિસ્ટ રશિયા'નો સમાવેશ થાય છેત પોસ્ટ-સોવિયેત મધ્ય એશિયાત મધ્ય એશિયામાં ભૌગોલિક રાજકીય પરિસ્થિતિ: રશિયા, ચીન અને ભારતનું વલણ //રશિયા અને ભારત - વ્યૂહાત્મક ભાગીદારો (રશિયનમાં)ત ભારત અને જીર્ભં//જીર્ભંથ વિકાસ ખાતર ક્રિયાપ્રતિક્રિયા (રશિયનમાં)ત આંતર-સંસ્કૃતિક સંપર્કાેના સંદર્ભમાં માનવ અધિકાર // યુરેશિયાના લોકોત આંતર-સંસ્કૃતિક સંપર્કોની સમસ્યા. (રશિયન)ત  બ્રિટન અને રશિયા: તિબેટ માટે સંઘર્ષ (રશિયનમાં)ત કારગીલમાં ભારત-પાક સશ સંઘર્ષ: કારણો અને પરિણામોત  ધ રશિયન 'થ્રેટ' ટુ બ્રિટિશ ઇન્ડિયા: તિબેટીયન એન્ગલ //ભારતીય ઇતિહાસ. રશિયન દ્રષ્ટિકોણત  કાશ્મીર સમસ્યા // વિશ્વ રાજકારણમાં દક્ષિણ એશિયા, મોસ્કો, ૨૦૦૩ (રશિયનમાં)ત ચીનની હિમાલયન સરહદોત કાશ્મીરમાં કોણ લડી રહ્યું છે અને શા માટે?ત ભારત અને શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (રશિયનમાં)ત રશિયાની સુરક્ષા અને દક્ષિણ એશિયામાં ભૌગોલિક રાજકીય પરિસ્થિતિત  મધ્ય એશિયા અને ચીન, રશિયા અને ભારતમાં બદલાતી ભૌગોલિક રાજકીય પરિસ્થિતિ (રશિયનમાં)ત પર્યાવરણીય સમસ્યાઓ: ત્રિપક્ષીય સહકારની શક્યતાઓત  રશિયા અને ભારતવેપાર અને આથક સહકાર વગેરે.

ઇતિ

ગુસ્સો એ શક્તિ નથી પણ શક્તિનો બગાડ છે                 

- જેમ્સ એલન