ચાંદીપુરા વાયરસ .

- હેલ્થકેર-ડો.સંજીવ ફાટક

ચાં દીપુરા વાયરસ એક RNA વાયરસ છે જે Rhabdovirus પરિવાર સાથે સંબંધિત છે  એટલે કે રેબીસ હડકવાના વાયરસ પ્રકારનો વાયરસ છે.આ વાયરસ મુખ્યત્વે માખી (Sandfly)  દ્વારા ફેલાય છે પરંતુ કેટલાક કેસમાં મચ્છર દ્વારા પણ ફેલાતો હોવાના અહેવાલ છે. મોટા ભાગના કેસમાં   નવ મહિનાથી માંડીને ૧૫ વર્ષ સુધીના બાળકોને આ વાયરસ પ્રભાવિત કરે છે. આ વાયરસ સૌથી પહેલા ૧૯૬૫માં મહારાષ્ટ્રના નાગપુર જિલ્લાના ચાંદીપુરા ગામમાં જોવા મળ્યો હતો અને તેથી આ વાયરસનું નામ ચાંદીપુરા વાયરસ આપવામાં આવ્યું છે. ત્યારબાદ આટલા વર્ષોમાં મહારાષ્ટ્ર ઉપરાંત આંધ્રપ્રદેશ, ઓરિસ્સા અને ગુજરાતમાં આના કેટલાક કેસ જોવા મળ્યા છે. અત્યાર સુધીમાં સાબરકાંઠા, પંચમહાલ, અરવલ્લી, મહેસાણા, મહીસાગર, ખેડા, સુરેન્દ્રનગર, અમદાવાદ, ગાંધીનગર, જામનગર, મોરબી, દાહોદ, વડોદરા, બનાસકાંઠા, દેવભૂમિ દ્વારકા અને કચ્છમાં આ રોગના કેસ જોવા મળ્યા છે.

સેન્ડફ્લાઈસનો પરિચય

સેન્ડફ્લાઈસ નાના, રક્તચૂસવા વાળા કીટક છે, જે મોટાભાગે ગરમ અને આર્દ્ર પ્રદેશોમાં જોવા મળે છે. આ માખીઓ ધૂળ અને રેતીવાળા વિસ્તારોમાં વાસ કરે છે, જેનાથી તેમનું નામ 'સેન્ડફ્લાઈસ' પડયું છે. સેન્ડફ્લાઈસ બહુ નાની (લગભગ ૧.૫થી ૩.૫ મિમી લંબાઈની) હોય છે. તેઓ રાત્રીના સમયે વધુ સક્રિય હોય છે. તેમની ત્વચા પર કંપાવાળી પાંખો હોય છે અને તેઓ ચમકદાર પીળા અથવા કથ્થાઈ રંગની હોય છે. સેન્ડફ્લાઈસ ચાંદીપુરા વાયરસ સહિતના વિવિધ વાયરસો ફેલાવે છે, જેનો ચેપ મુખ્યત્વે માણસો અને પશુઓને થાય છે.આ માખીઓ લિશમેનિયાસિસ (Leishmaniasis)  નામના ગંભીર રોગને પણ ફેલાવે છે, જે માનવીઓમાં ચામડીના ઘાવ અને આંતરિક અંગોની બિમારીઓનું કારણ બને છે.

કેમ આ રોગ બાળકોમાં મુખ્યત્વે જોવા મળે છે ?

બાળકોની રોગપ્રતિકારક શક્તિ પૂર્ણપણે વિકસિત ન થઈ હોય તેમ જ બાળકો બહાર ખુલ્લામાં વધારે રમતા હોવાના કારણે આ રોગ મુખ્યત્વે બાળકોમાં જોવા મળે છે.  એકવાર શરીરમાં પ્રવેશ્યા પછી આ વાયરસ ખૂબ ઝડપથી નુકસાન કરે છે અને મગજની પેશીઓ પર અસર કરે છે. ૫૦ થી ૬૦ ટકા કેસમાં વ્યક્તિનું મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે. તેથી જ આ વાયરસ ઇન્ફેક્શનનું ઝડપથી નિદાન કરવું તેમજ આ વાયરસથી બચવું ખૂબ જરૂરી છે.

સારવાર કેવી રીતે થાય છે?

હાલ, ચંદીપુરા વાયરસ માટે કોઈ વિશિષ્ટ ઇલાજ ઉપલબ્ધ નથી.

દર્દીઓને આધારભૂત સારવાર, જેમ કે હાઈડ્રેશન, તાવ ઘટાડવા અને લક્ષણોને નિયંત્રણમાં રાખવું મુખ્ય છે.

 ગંભીર કેસોમાં ICU સારવારની જરૂર પડી શકે છે.

બીમારીથી કેવી રીતે બચી શકાય?

 માખીઓથી બચવા માટે મચ્છરદાની અથવા ઇનસેક્ટ રિપેલેન્ટનો ઉપયોગ કરો.

 ઘરની આસપાસનું વાતાવરણ સાફ રાખો .

 વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા જાળવો .

 બને ત્યાં સુધી લાંબી બાયના તેમજ પગ આખા ઢંકાય તેવા કપડાં પહેરો 

 ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિઓથી દૂર રહો અને તેમને તબીબી સારવાર અપાવો.

આ વાયરસ કેવી રીતે ફેલાય છે?

 ચાંદીપુરા વાયરસ ચેપ મુખ્યત્વે રાબીસ જેવી પ્રકારની સેન્ડફ્લાઈસ દ્વારા ફેલાય છે.

 ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિના લોહી અથવા પ્રવાહી સાથે સંપર્કમાં આવવાથી પણ ચેપ ફેલાઈ શકે છે.

 ખાસ કરીને ચોમાસામાં અને ચોમાસા પછી સેન્ડફ્લાઈસ પ્રકારની માખીઓનો ઉપદ્રવ વધી જવાના કારણે આ પ્રકારના વાયરસ ઇન્ફેક્શન ફેલાવાની શક્યતા વધારે હોય છે.

આ બીમારીનું નિદાન કેવી રીતે થાય છે?

 જો કોઈ બાળકને ખૂબ તાવ આવે અથવા ઉપર જણાવેલા કોઈપણ લક્ષણો જણાય તો ડોક્ટરની તાત્કાલિક સલાહ લેવી જરૂરી છે.

 લોહીના પરીક્ષણ અને અન્ય લેબોરેટરી પરીક્ષણો દ્વારા ચાંદીપુરા વાયરસ ચેપનું નિદાન થાય છે.

આ રોગના લક્ષણો કયા છે?

 તાવ (ઉચ્ચ તાવ) માથાનો દુખાવો ઉલ્ટી ઝાડા તંદ્રા ચક્કર આવવા ખેંચ આવવી બેભાન થઈ જવું