'જનક અને જનનીની જોડ સખી નહીં જડે રે લોલ..'

- માતૃત્વની જેમ પિતૃત્વનું પ્રદાન પણ હવે સમાજ, સાહિત્ય અને સંવેદના જગતમાં આદર તેમજ સહાનુભૂતિ મેળવતું થયું છે : ભવિષ્યમાં કંઇક આવી કવિતા હોઇ શકે.

- હોરાઈઝન-ભવેન કચ્છી

- પિતા બન્યા એટલે 'પેટરનિટી લીવ્સ' : માત્ર રજા જ નહીં પણ પિતૃત્વ માણવાનો અનેરો અવસર : રોહિત શર્મા પણ પ્રથમ ટેસ્ટ ન રમ્યો

છેલ્લા કેટલાક વર્ષોને બાદ કરતાં વિશ્વમાં. માતૃત્વનો જ મહિમા રહ્યો હતો.આપણું સાહિત્ય,સંવેદના અને સમાજ માતાને ઈશ્વરના પૃથ્વી પરના પ્રતિનિધિ તરીકે જુએ છે. માતા બાળકના ગર્ભને નવ મહિના પેટમાં રાખીને નાળથી બાળકને જન્મતા સાથે જુદું કરે છે અને ઈશ્વર જ પુરાવો આપે છે કે નવજાત શિશુ તે માતાનું અભિન્ન છતાં દ્વૈત સ્વરૂપે અવતરતું સર્જન છે.ગર્ભમાં રહેલ બાળક તે માતાનું તપ કહો કે ચિંતન છે. 

રંગ અવધૂત મહારાજ ભગવાન દત્તાત્રેયના પરમ ઉપાસક હતા. તેમનું તપ કે ધ્યાન કેવું હતું? તેઓ કહેતા 'શ્વાસે શ્વાસે દત્તનામ સ્મારત્મનમ' એટલે કે દત્તનામ પ્રત્યેક શ્વાસ સાથે સહજ જોડાઈ જવું જોઈએ.પછી માળાના મણકા ગણવાની શું જરૂર.

માતાનું  ચિત્ત કે અર્ધ જાગૃત મન બસ  આ જ રીતે તેના પ્રત્યેક શ્વાસે ગર્ભસ્થ બાળક જોડે જોડાયેલું હોય છે. આજીવન માતા માટે તેનો વયસ્ક સંતાન તે જાણે નવજાત શિશુ જ હોય છે.

માતાનો આ હદનો મહિમા વિશ્વની સંસ્કૃતિ અને સાહિત્યમાં છે તેનું એક કારણ એ પણ રહ્યું છે કે  છેલ્લા વર્ષોને બાદ કરતાં પિતાની ભૂમિકા તો જાણે એવી જ રહી કે તેણે તો પરિવારનું ભરણ પોષણ કરવાનું હોય. સંતાનોના કપડાથી માંડી તેનો અભ્યાસ  અને તેને ખિસ્સા ખર્ચ આપવો. સાજે માંદે પણ પૈસા આપવા. અગાઉના જમાનામાં પિતા એક નિશ્ચિત બીબાઢાળ ફ્રેમમાં કેદ હતા. મહિલાનું સ્તર જાણે પતિં અને પરિવારની સેવા કરવાનું,તેઓ માટે  વહેલી સવારના સ્નાન માટે ગરમ પાણીથી માંડી, રસોઈ બનાવવા સગડી રોજ વહેલી સવારે  પેટાવવી તે  નિત્ય ક્રમ રહેતો. વાનગીઓને ગરમાગરમ  પીરસીને ભોજન કરાવવાનું રહેતું. પોતે તો વધ્યું ઘટયું રોટલીથી વાસણોના તળિયા લૂછીને  બે ચાર કોળીયે  પેટ ભરી લે. કપડાં, વાસણો ધોવાં, કચરા પોતા, ઉજાગરા બધી જ ફરજ ઘરની ગૃહિણી નિભાવે. જે બહુવિધ ભૂમિકા પૈકી એક માતાની અને પત્નીની હોય છે.પુરુષો તેમની પત્નીના સ્વાસ્થ્યની સહેજ પણ પરવા કર્યા વગર આ રીતે જાણે પત્ની દાસી હોય તેમ સેવા તો પામે જ પણ પત્નીને દર બે ત્રણ વર્ષે માતા બનાવીને નચિંત થઈ જાય.

સંતાન જોડે લાગણીનું તત્ત્વ નહિવત રહેતું કેમ કે 'પીછે સે ચલી આતી હૈ' કહેવત પ્રમાણે ઘરમાં વડીલો પણ સાથે રહેતા.તેઓએ જે રીતે બાળ ઉછેર કર્યો તેમ તેના પુત્રોએ તેવો મિજાજ અને વારસો આગળ ધપાવ્યો. પુરુષ એટલે તેણે તો ઘરમાં કઠોર અને શિસ્તમાં રહેવાનું અને પત્ની, સંતાનો સહિત તમામ પર ધોંસ જમાવવાની. પુરુષોમાં એવી માન્યતા ઘર કરી ગયેલી કે તેઓનો ખોફ કે કડક બોડી લેન્ગવેજ હશે તો જ ઘર અને તેની મર્યાદા ટકી રહેશે.

પિતા કે દાદાના અવાજમાં જ રોફ રહેતો. પત્નીની દરકાર કરવી,તે ભોજન બરાબર લીધું? તું ખુશ તો છે ને? સંતાનોના જન્મ માટેની અને ઉછેરની પીડા તો નથી ને? તેવી જો કાળજી લેવાય તો તે પુરુષ વેવલો મનાતો. તે એવી ગ્રંથિથી પીડાતો કે  પત્ની કે સંતાનને પ્રેમ કરવો, જાહેરમાં વ્હાલ કરવું, હંસી મજાક કરીશ તો તેનું ઘર પરની વર્ચસ્વ કે જોહુકમી ઢીલી પડી જશે.

પત્ની જોડે બેરહેમ સેકસ થતું.એક પછી એક સંતાનો પેદા થતા જતા હતા.તે પછી પણ પિતા તરીકે સંતાન જોડે ભાવનાત્મક જોડાણ તો એવું રહેતું જ નહીં.

પિતા બાળક સાથે ઠઠ્ઠા મશ્કરી ન કરી શકે, તેને સીસોટી વગાડી રમાડી ન શકે અને ગાલ પર વ્હાલથી ચુંબન ન કરી શકે અરે.. ઘરના વડીલોની હાજરીમાં તેડીને ફરી ન શકે. પત્ની સંતાનોને ઘરમાં પુરુષની હાજરીમાં મુક્તતા કે તેઓના અસ્તિત્વનો એહસાસ નહોતી કરાવી શકતી.

એટલે જ આપણે આપણા પિતા પાસે કે માતા પાસે તેમના ઉછેરની વાતો સાંભળીશું તો મોજ, મસ્તી,મજા,રોમાંચ કે રોમાન્સ કરતા કડક શિસ્તનું વાતાવરણ કેવુ હતું તે યાદો જ હશે.

કદાચ ભારતમાં નારી અને માતાને જે દેવી સ્વરૂપ મળ્યું છે તેમાં તે જમાનાના પુરુષ પ્રધાન સમાજનું પ્રદાન પણ છે કેમ કે પછાત અને સંકુચિત માનસિકતા અને દાસી બનીને તેણે પરિવારને સંભાળ્યું હતું. આર્થિક ભીંસમાં ઘરનો ગુજારો ચલાવ્યો અને પુરુષના લાગણી, ઉષ્મા તો ઠીક એકાદ તેવા સ્પર્શ વગર જીવન વિતાવ્યું. માતાએ પેટ પર પાટા બાંધીને સંતાનોને ઉછેર્યા તેવી કહેવત તે જમાનાના પુરુષ પ્રધાન સમાજની નીપજ છે.

પશ્ચિમના દેશોમાં પણ મહિલાઓનું શોષણ થતું જ રહેલું પણ ત્યાં સમાનતાનો જે અવાજ ઉઠેલો તેમાં ઘર કરતા બંધારણની, સમાન આવકની, મત આપવાના હકની અને હ્યુમન રાઈટની રીતે જે પણ વિષમ સ્થિતિ હતી તે પાયામાં રહેલું. ગોરા અને અશ્વેતો વચ્ચેનો ભેદ પણ તેમાં સમાવિષ્ટ હતો.

ભારતમાં કુટુંબ નિયોજનનો અમલ અને સમજ મહિલા આરોગ્ય અને સન્માનની રીતે પ્રથમ ડગલું હતું. સંયુક્ત પરિવાર તૂટતાં ગયા. રોજી રોટી માટે સંતાન અન્ય ગામ, શહેર કે વિદેશ જતાં થયા. જીવન માત્ર ફરજ અને બોજથી જીવવું તે જ ખુમારી છે તેવો ભ્રામક ખ્યાલ ઓસરતો ગયો. જીવન ઉત્સવ છે તેને મધ્યમ માર્ગ અપનાવીને માણો.

પતિ જ પત્ની જોડે જાતીય આવેગ સાથે સંબંધ બાંધે અને પત્ની તેમાં મનથી સામેલ જ ન હોય તેની જગ્યાએ સંભોગ (બંનેનું સમાન લાગણી અને ઉત્કટતા સાથે મિલન) જાણે તત્ત્વ જ્ઞાાન અને દિવ્ય અનુભૂતિની ચિનગારી તરીકે જોવાવા માંડયું. એક કે બે સંતાનથી વધુ સંતાન ઉછેરવાની તો હવેના દંપતીમાં ત્રેવડ જ નથી અને હોય તો પણ ગુણવત્તાસભર જીવન જીવવા માટે હવે કુટુંબ નિયોજન એક સરકારી લક્ષ્યાંક કરતા એક જ્ઞાાનસભર આયોજન બન્યું.

જે પરિવારના વર્તમાન વડીલો છે તેઓ પણ તેમના પિતા કે દાદાના બંધિયાર અને જડ માનસમાંથી મુક્ત થયેલા સમયગાળાના હોઇ  તેમના પૌત્ર કે પૌત્રી જોડે પપ્પા તરીકે જે ન કરી શક્યા તે હવે દાદા દાદી કે નાના નાની બનીને મજા માણે છે. પુત્ર કે પુત્રી પણ તેના માતા પિતાની હાજરીમાં સંતાનો જોડે જોરથી ગીત ગઈ શકે છે, વાર્તા કરી શકે છે અને સીસોટી વગાડી શકે છે. અગાઉના વર્ષોમાં તો સંતાનને વડીલોની હાજરીમાં તેડી પણ નહોતું શકાતું.

પિતાને પિતૃત્વ માણવાનો અવસર તો જાણે હજુ અમુક દાયકાઓ પહેલાં જ અવતર્યો તેમ કહી શકાય.

જેમ મહિલાઓનું વર્તમાન સશકિતકરણ ભૂતકાળના શોષણના જવાબ તરીકે ચિંતા જન્માવે તે હદે આગળ વધી રહેલું છે તેમ એક્સ, વાય કે ઝેડ જનરેશનનો આજનો પિતા પણ ભૂતકાળમાં તેમના પિતા - દાદાએ તેમના સંતાનો પર વાત્સલ્ય વરસાવવાની જે તક ગુમાવી તેનો અનરાધાર વરસી મૂડી અને વ્યાજ બંનેનો આનંદ માણે છે.

અંગ્રેજીમાં માતૃત્વ માટે 'મેટરનિટી' અને પિતૃત્વ માટે 'પેટરનિટી' જેવો શબ્દ છે. અત્યારે પિતૃત્વ બે મહત્વના આશયમાં સમાયેલું છે. એક તો  આજકાલની પત્ની પણ પુરુષની જેમ નોકરી , વ્યવસાય કે ધંધામાં સક્રિય છે.ના હોય તો પણ સંતાનના ઉછેર માટે પત્ની (માતા)ને જ અગાઉ એકલા હાથે  શારીરિક અને માનસિક સ્તરે  ભારે શ્રમ અને સ્વાસ્થ્યના ભોગે ઝઝૂમવું પડતું હતું. નવજાત શિશુનો ઉછેર કરવો તે તે કઠિન જવાબદારી છે. અગાઉના જમાનામાં સંયુક્ત પરિવાર, પાડોશ, ફળિયા અને શેરીનું સમૂહ જીવન હોઇ સંતાનો ક્યાં અને કઈ રીતે ઉછેર પામતા તે ખબર નહોતી પડતી. હવે તો ન્યુક્લિયર પરિવાર એટલે માતા પિતા અને તેના એક કે બે સંતાનોનું પરિવાર જ કુટુંબ વ્યવસ્થા બનતી જાય છે. સુરક્ષા,સલામતી અને સ્વાસ્થ્ય સંતાનનું અને માતા પિતા બંનેનું જાળવવાનું છે. પતિ પણ આથી જ પત્નીને બાળકના ઉછેરમાં અને ઘરકામમાં સમાન સાથ આપે છે.

નવજાત શિશુના ઉછેર માટે પતિ અને પત્ની બંને ત્રણ ત્રણ કલાક જાગે છે. પતિ એટલે કે સંતાનનો પિતા બોટલમાં દૂધ ભરીને પીવડાવે, કપડાં અને ડાયપર બદલે અને ગાંડા ઘેલા લાગે તેવા હાલરડાં પણ ગાય. સંતાનને શાળાએ લેવા મૂકવામાં પણ સમય તે રીતે સેટ થતો હોય તો સાથ આપે. પતિ પત્ની બંને જોબ કરતા હોય ત્યારે તો આવી ફરજ અનિવાર્ય છે. જાહેરમાં પણ પ્રવાસ કે ફંકશનમાં પપ્પા તેના બાળકને તેડીને ફરે છે. બાબા ગાડીમાં લઈને ફરવા નીકળે છે.

જો કે એક ખૂબ જ આવકાર્ય સુખદ બદલાવ એ આવ્યો છે કે જ્યારે થોડા વર્ષો પહેલા બાળકને ઉછેરવામાં પત્નીને સરખી જવાબદારી નિભાવી સાથ આપવાની પ્રણાલીનો ઉદય થયો ત્યારે તેને મહિલા સશકિતકરણ તરીકે કે પછી પુરુષ મહિલા સામે  ઝંખવાણો અને દબાયેલો બનતો જાય છે તેમ જોવામાં આવતું પણ હવે પુરુષો જ પિતૃત્વમાં તેમની પત્ની જેટલો જ સાથ આપીને સંતાનને ઉછેરતા ધન્યતાનો એહસાસ અનુભવે છે. પિતાને લાગ્યું કે પોતાના બાળકને ઉછેરવું, જીવનમાં એક જ વખત મળે તેવો અધ્યાય તો  ભલે થકાન ભર્યો હોય પણ એક રોમાંચ છે. ઈશ્વરની તેના પરની કૃપા છે કે તે બાળક જોડે બાળક બની જાય છે.

ભગવાને તો માનવ જગતના અસ્તિત્વ સાથે માતાની જેમ પિતાને પણ પિતૃત્વની લાગણી અને દિવ્ય સુખની અનુભૂતિનો વારસો આપ્યો જ હતો પણ પુરુષ પ્રધાન સમાજ અને પુરુષની ખોટી વ્યાખ્યાએ પુરુષને પિતૃત્વથી વંચિત રાખ્યો હતો.

હવે આમૂલ પરિવર્તન એ હદે આવ્યું છે કે માતાને પણ ભયની લાગણી અનુભવાતી હશે કે આગામી દાયકાઓમાં માતાની મહત્તાની એકચક્રી લાગણી અને સહાનુભૂતિ જીતવામાં પિતાના નામે પણ સાહિત્યિક સર્જન થવા માંડશે. 'જનક અને જનનીની જોડ સખી નહીં જડે રે લોલ' પંક્તિઓ હવે બહુ દૂર નથી.

આજે પિતા સંતાન ઉછેરનો સ્વર્ગીય આનંદ માણે છે. તનાવ અને થાક બેવડાયો છે પણ પત્નીની સેવા સુશ્રુષા માત્ર નથી રહી.

જીવનનો અવર્ણનીય લ્હાવા તરીકે તેને જોવાય છે. પપ્પા બાળકના ફોટા, વિડિયો ઝીલે તેને પોસ્ટ કરે છે. માતાની જેમ પિતા પણ તેના ઊંઘતા બાળકને અડધી રાત્રે નિરખવા વચ્ચે વચ્ચે નાના નાના ઉજાગરા કરી લે છે. બગીચામાં બાળકને લઈ જતા કે તેની જોડે કાલી ઘેલી ભાષામાં વાત જાહેરમાં કરી શકે છે.

હકારાત્મક રીતે અને ઈશ્વરની કૃપાની રીતે જોઈએ તો સંતાનના આગમનથી પતિ પત્ની વધુ નજીક આવે છે કેમ કે પત્નીને લાગે છે પતિ તેનો સગર્ભા અવસ્થામાં અને બાળકના જન્મ બાદ પણ સાથ નિભાવી રહ્યો છે. પતિ મને આરામ, સ્વાસ્થ્ય અને સુખદ પળો આપવા માંગે છે. જ્યારે પતિ એટલે કે પિતા બાળકના ઉછેરની ઈશ્વરીય ખુશી અનુભવે છે અને તેનામાં પણ સહજ રીતે પ્રેમ, વાત્સલ્ય, કાળજી, હૂંફ આપવી,સહન કરવું, નિસ્વાર્થ કર્મ કરવું અને રોમાંચ અનુભવવાના સંસ્કાર અને ગુણોનો જન્મ થાય છે.જે આગળ જતાં અન્ય વ્યક્તિઓ અને સમાજ માટે પણ કેળવાય છે.

માતા તો સગર્ભા બને ત્યારે અને તે પછી સંતાનને જન્મ આપે પછીના કેટલાક મહિનાઓ માતૃત્વ ધારણ કર્યા બદલ જો નોકરી કરતી હોય તો ખાસ તે માટેની હક્ક રજા લેતી હોય છે પણ હવે તો પુરુષ પણ પત્નીને સાથ આપવા અને સંતાન જોડે ગુણવત્તાસભર યાદગાર સમય વિતાવવા અને પત્નીની સાથે તેને માનસિક હૂંફ, સાથ અને બાળ ઉછેરની ફરજ માટે નોકરીમાંથી કેટલાક અઠવાડિયાઓ રજા લે છે.

વિરાટ કોહલીએ અને રોહિત શર્માએ તેમના બંને સંતાનોના જન્મ પૂર્વ અને પછી આવી 'પેટરનિટી લીવ્સ' લીધી ત્યારે મતમતાંતર જોવા મળ્યા કે શું ટેસ્ટ મેચ કે ટેસ્ટ શ્રેણી આ માટે નહીં રમવાનો નિર્ણય યોગ્ય છે?

માત્ર ખેલાડીઓ જ નહીં જુદા જુદા ક્ષેત્રોની સેલિબ્રિટીઓએ પણ આવી રજાનો પ્રચાર પ્રસાર કર્યો છે.

કોરોના કાળ પછી જીવન જીવવાનું જ્ઞાાન વિશ્વને પ્રાપ્ત થયું છે. હવે તો ખાનગી અને સરકારી પુરુષ કર્મચારીઓ પણ આવી રજાને કાયદા પ્રમાણે હકદાર છે. જો કે ખાનગી કંપનીમાં રજાની સંખ્યાની રીતે  અલગ અલગ નિયમ પ્રવર્તે છે.

જ્ઞાાન પોસ્ટ : આધુનિક જમાનાના પપ્પાને 'મિસ્ટર મોમ' તરીકે સંબોધિશું?