મધ્ય પ્રદેશના કૂનો નેશનલ પાર્કમાં નામીબિયાથી લવાયેલા ચિત્તા એક પછી એક કેમ મૃત્યુ પામી રહ્યાં છે?

નવી મુંબઇ,તા. 18 જાન્યુઆરી 2024, ગુરુવાર 

વિશ્વમાં સૌથી ઝડપથી દોડતા પ્રાણી તરીકે જાણીતો ચિત્તા વર્ષો પહેલા ભારતમાંથી લુપ્ત થઈ ગયા હતા. તેમને ફરી વસાવવા માટે, ભારત સરકારે એક પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો અને દક્ષિણ આફ્રિકાથી 12 ચિત્તા અને નામીબિયાથી 8 ચિત્તા ભારતમાં લાવવામાં આવ્યા હતા. આ ચિત્તાઓને મધ્ય પ્રદેશના શ્યોપુર જિલ્લાના કૂનો નેશનલ પાર્કમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. હવે નામીબિયાથી આવેલા 'શૌર્ય' ચિત્તાના મૃત્યુ સાથે ત્યાં પુખ્ત ચિત્તાની સંખ્યા 10 થઈ ગઈ છે અને ત્યાં 4 બચ્ચા બાકી છે. 

મધ્ય પ્રદેશના  કૂનો નેશનલ પાર્કમાં નામીબિયાથી લાવવામાં આવેલ અન્ય એક ચિત્તાનું મૃત્યુ થયું હતું. આખરે આ ચિત્તાના સતત મોતનું કારણ શું છે? શું તેઓ તેમની લોકેશનને ટ્રૅક કરવા માટે ચિત્તાના ગળાની આસપાસ ફીટ કરવામાં આવેલા રેડિયો કોલરના ચેપને કારણે પોતાનો જીવ ગુમાવી રહ્યા છે અથવા તેઓ હવામાન ભારે પડી રહ્યું છે. 

નેશનલ પાર્ક દ્વારા જારી કરવામાં આવેલા નિવેદન અનુસાર, 'શૌર્ય' મંગળવારે સવારે લગભગ 11 વાગ્યે જંગલમાં બેભાન અવસ્થામાં પડેલો જોવા મળ્યો હતો. તેને એનેસ્થેટિક ઈન્જેક્શન આપીને બેભાન કરવામાં આવ્યા હતા અને ત્યારબાદ ચિત્તાની સારવાર શરૂ કરવામાં આવી હતી. પરંતુ તે ખૂબ જ નબળા દેખાતા હતા. તેમને શ્વાસ લેવા માટે CPR આપવામાં આવ્યું હતું પરંતુ થોડા સમય પછી તેમના શરીરે પ્રતિક્રિયા આપવાનું બંધ કરી દીધું અને તેમનું મૃત્યુ થયું. તેના મૃતદેહને પોસ્ટમોર્ટમ માટે મોર્ચુરીમાં મોકલી આપવામાં આવ્યો છે. ત્યાંથી રિપોર્ટ આવ્યા બાદ જ મોતનું સાચું કારણ જાણી શકાશે.

એક પછી એક ચિત્તા કેમ મરી રહ્યા છે?

ચિત્તાના સતત મોતથી વન વિભાગના અધિકારીઓ ચિંતામાં મુકાયા છે.  આ ચિત્તાઓને ફરીથી વસાવવાના ભારત સરકારના પ્રયાસોને પણ આંચકો આપી શકે છે. છેવટે, આ આફ્રિકન ચિત્તો ભારતમાં કેમ ધીરે ધીરે દમ તોડી રહ્યા છે? આ પાછળનું કારણ શિકાર છે કે, પછી આની પાછળ કોઈ અન્ય કારણ છે?  

વન વિભાગના અધિકારીઓનું કહેવું છે કે ચિત્તાના મોત પાછળ ગેરકાયદે શિકાર જેવું કંઈ નથી. તેઓ તેમના કુદરતી મૃત્યુથી મરી રહ્યા છે. મૃત ચિત્તાના પોસ્ટ મોર્ટમ રિપોર્ટ દ્વારા પણ આ વાતને સમર્થન મળે છે.

PM મોદીએ 17 સપ્ટેમ્બર 2022 ના રોજ કૂનો નેશનલ પાર્કમાં નામીબિયાથી લાવવામાં આવેલા ચિત્તાઓને છોડ્યા હતા. જંગલમાં છોડ્યાના લગભગ 6 મહિના પછી, 27 માર્ચ, 2023 ના રોજ, 'સાશા' નામની માદા ચિત્તાનું મૃત્યુ થયું. પોસ્ટમોર્ટમમાં ખબર પડી કે 'સાશા' કિડનીની બીમારીથી પીડિત હતી. તેને ભારત લાવવામાં આવે તે પહેલા તેને આ બીમારી હતી

આ પછી 23 એપ્રિલ 2023ના રોજ ઉદય નામના ચિત્તાનું મોત થયું હતું. પોસ્ટ મોર્ટમ રિપોર્ટ પ્રમાણે તેનું મૃત્યુ કાર્ડિયોપલ્મોનરી ફેલ થવાને કારણે થયું હતું. નવમી મેના રોજ દક્ષા નામની માદા ચિતાનું મૃત્યુ થયું. જે ઘાયલ હાલતમાં મળી આવી હતી. પોસ્ટમોર્ટમમાં ખુલાસો થયો કે, નર ચિત્તો મેટિંગ દરમિયાન તેના હિંસક વર્તનને કારણે મૃત્યુ થયુ હતુ. 

શું આ કારણોસર તેનું મૃત્યુ થયું હતું?

અન્ય ચિત્તાઓના મૃત્યુના કિસ્સામાં, નબળાઇ, આઘાતજનક આઘાત અને અન્ય ચિત્તા સાથે હિંસક અથડામણના કારણો હોવાનું કહેવાય છે. કેટલાક અહેવાલોમાં દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે, ચિત્તાની ગરદનની આસપાસ પહેરવામાં આવતા રેડિયો કોલર જે તેમના લોકેશનને ટ્રેસ કરવા માટે હોય છે તેના ઘા થયા હતા, જેના કારણે તેમના મૃત્યુ થતા હતા. વન વિભાગે આવા અહેવાલોને સંપૂર્ણ અફવા ગણાવી છે. ઉપરાંત, કોઈપણ શંકા દૂર કરવા માટે, પાછળથી 6 ચિત્તાના ગળામાંથી રેડિયો કોલર દૂર કરવામાં આવ્યા હતા.

આમ છતાં કૂનો નેશનલ પાર્કમાં ચિત્તાના મોતનો સિલસિલો અટકતો નથી. આવી સ્થિતિમાં ચિત્તાઓના આકસ્મિક મોતના કારણને લઈને ફરી એકવાર ચર્ચાઓ તેજ થઈ ગઈ છે. 

વન વિભાગના નિષ્ણાતોના મતે ચિત્તાના અચાનક મોત પાછળ એક કરતા વધુ કારણો હોઈ શકે છે. આનું મુખ્ય કારણ એ હોઈ શકે છે કે, આફ્રિકાથી આવતા ચિત્તા પોતાને ભારતીય હવામાન સાથે અનુકૂળ નથી કરી શકતા.

ચિત્તાની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધીમે ધીમે ઘટી રહી છે

નિષ્ણાતોના મતે, આફ્રિકામાં તે વધુ ગરમ છે અને ત્યાં ઊંચા ઘાસના મેદાનો છે. જ્યારે ભારતમાં તીવ્ર ગરમીની સાથે ભારે ઠંડીનો પણ સામનો કરવો પડે છે. આ સ્થિતિમાં શક્ય છે કે, આ બદલાયેલું હવામાન આફ્રિકન ચિત્તાઓને અનુકૂળ ન હોય અને તેઓ ધીમે ધીમે રોગોનો શિકાર બની રહ્યા હોય.

નામિબિયાથી ચિત્તા નિષ્ણાતોને બોલાવવામાં આવ્યા 

બીજું કારણ એ હોઈ શકે છે કે, ચિત્તા હજુ સુધી કૂનો નેશનલ પાર્કથી પરિચિત નથી, જેના કારણે તેમની વચ્ચે નિરાશા અને જંગલમાં ભટકવા જેવી ઘટનાઓ બની રહી છે. જેથી તેઓ એક પછી એક મૃત્યુ પામી રહ્યા છે. આ જોતા તેમની સંભાળ લેવા માટે નામીબિયાથી ચિત્તા નિષ્ણાતોને બોલાવવામાં આવ્યા છે.

શું પ્રોજેક્ટ ચિત્તાને રોકી દેવો જોઈએ?

જો કે, આ બધી માત્ર શક્યતા છે. ચિત્તાના મૃત્યુના વાસ્તવિક કારણો હજુ જાણી શકાયા નથી. આ સ્થિતિમાં જો આ અપ્રિય ટ્રેન્ડને રોકવામાં નહીં આવે તો ભારત સરકારના પ્રોજેક્ટ ચિત્તાને ફટકો પડી શકે છે અને આ અદ્ભુત શિકાર ફરી એકવાર ભારતની ધરતી પરથી અદૃશ્ય થઈ શકે છે.