12ના આંકડાનો કુંભ સાથે વિશેષ સંબંધ, મુઘલોના હુમલા વધતા અર્ધકુંભનું આયોજન શરૂ થયું

Kumbh Mela Significance: સનાતન ધર્મના પ્રાચીન કાળથી કુંભ ઉજવવાની પરંપરા ચાલી આવે છે. પૂર્ણ કુંભ મેળો દર બાર વર્ષે ચાર સ્થળોએ એટલે કે હરિદ્વાર, પ્રયાગ, ઉજજૈન અને નાસિક ખાતે યોજાય છે, જ્યારે અર્ધ કુંભ ઉત્સવ પણ હરિદ્વાર અને પ્રયાગ ખાતે ઉજવવામાં આવે છે. પરંતુ આ અર્ધ કુંભ ઉત્સવ ઉજ્જૈન અને નાસિકમાં યોજાતો નથી. 

હરિદ્વાર અને પ્રયાગમાં અર્ધ કુંભ મેળો યોજાવા લાગ્યો

અર્ધ કુંભ ઉત્સવની શરૂઆત અંગે, કેટલાક લોકોનો મત છે કે જયારે મુઘલ સામ્રાજયમાં હિન્દુ ધર્મ પર વધુ હુમલાઓ થવા લાગ્યા, ત્યારે ચારેય દિશાઓના શંકરાચાર્યોએ હરિદ્રારમાં ઋષિ-મુનિઓ, સંતો અને મહાન વિદ્વાનોને ભેગા કર્યા અને હિન્દુ ધર્મના રક્ષણ માટે તેમને ચર્ચા માટે પ્રયાગ બોલાવવામાં આવ્યા અને ત્યારથી હરિદ્વાર અને પ્રયાગમાં અર્ધ કુંભ મેળો યોજાવા લાગ્યો. 

હકીકતમાં, અગાઉના આચાર્યો દ્વારા સ્થાપિત અર્ધ કુંભ ઉત્સવનું મહત્ત્વ ખૂબ જ છે, કારણ કે અર્ધ કુંભ ઉત્સવનો ઉદ્દેશ પૂર્ણ કુંભ જેવા લોકો માટે ખાસ કરીને પવિત્ર અને લાભદાયી છે. ધર્મના પ્રચારની સાથે, લોકકલ્યાણકારી ઉત્સવો દ્વારા દેશ અને સમાજનું કલ્યાણ પણ સુનિશ્ચિત થાય છે.

શાસ્ત્રોમાં પણ પૂર્ણ કુંભનો ઉલ્લેખ 

શાસ્ત્રોમાં પૂર્ણ કુંભનો અને તેના આયોજનોનો ઉલ્લેખ આવે છે. અથર્વવેદમાં પૂર્ણ કુંભ વિશે એક ઋચામાં જણાવાયું છે કે, 'હે સંતગણ! પૂર્ણ કુંભ દર ચાર વર્ષે આવે છે, જે આપણે ઘણીવાર ચાર તીર્થ સ્થળો - હરિદ્વાર, પ્રયાગ, ઉજજૈન અને નાસિકમાં જોઈએ છીએ. કુંભ એ ખાસ સમયગાળાને આપવામાં આવેલું નામ છે જે આકાશમાં ગ્રહો, રાશિઓ વગેરેના જોડાણને કારણે થાય છે. 

આ રીતે નક્કી થાય છે કુંભ ઉત્સવ

કુંભ મેળો દર 12મા વર્ષે ચારેય સ્થળોએ યોજાય છે - હરિદ્વાર, પ્રયાગ, ઉજજૈન અને નાસિક, પરંતુ આ ચાર સ્થળોએ કુંભ ઉત્સવનો ક્રમ આ રીતે નક્કી થાય છે, જ્યારે સૂર્ય અને ચંદ્ર બંને મકર રાશિમાં હોય છે જ્યારે ગુરુ મેષ અથવા વૃષભ રાશિમાં હોય છે ત્યારે કુંભ ઉત્સવ પ્રયાગમાં યોજાય છે. 

આ પછી, ગમે તેટલા વર્ષોનો અંતરાલ હોય, જ્યારે ગુરુ સિંહ રાશિમાં હોય અને સૂર્ય મેષ રાશિમાં હોય ત્યારે ઉજજૈનમાં કુંભ મેળો યોજાય છે. તે જ 12 વર્ષે, જ્યારે સૂર્ય સિંહ રાશિમાં હોય છે, ત્યારે કુંભ નાસિકમાં યોજાય છે. ત્યારબાદ લગભગ છ બાર વર્ષના અંતરાલ પછી, જ્યારે ગુરુ કુંભ રાશિમાં હોય છે અને સૂર્ય મેષ રાશિમાં હોય છે, ત્યારે કુંભ હરિદ્વારમાં યોજાય છે.

12ના આંકડાનો કુંભ સાથે છે વિશેષ સંબંધ 

કુંભની ઉત્પત્તિ સમુદ્ર મંથન સાથે સંકળાયેલી છે, જ્યારે અમૃતના ઘડાના ઉદ્ભવ પછી, દેવતાઓ અને રાક્ષસો વચ્ચે 12 દિવસ સુધી સતત યુદ્ધ ચાલતું રહ્યું. આ દરમિયાન, કળશ પૃથ્વી પર ચાર સ્થળોએ પડ્યો (પ્રયાગ, હરિદ્વાર, ઉજ્જૈન, નાસિક). ચંદ્રએ ઘડામાંથી અમૃતનો પ્રવાહ બંધ કર્યો, સૂર્યે ઘડાને તૂટતા બચાવ્યો, ગુરુએ રાક્ષસોથી ઘડાનું રક્ષણ કર્યું અને શનિએ દેવરાજ ઇન્દ્રના ભયથી ઘડાનું રક્ષણ કર્યું. 

આ પણ વાંચો: કોઈને મોક્ષની આશા તો કોઈ આધ્યાત્મિક યાત્રા પર, મહાકુંભમાં વિદેશી શ્રદ્ધાળુઓનો જમાવડો

આખરે ભગવાને મોહિનીનું રૂપ ધારણ કર્યું અને બધાને અમૃતનું વિતરણ કર્યું અને આ રીતે દેવતાઓ અને દાનવો વચ્ચેનું યુદ્ધ સમાપ્ત થયુ. 12ના આંકડાનું કારણ એ છે કે અમૃત મેળવવા માટે દેવતાઓ અને દાનવો વચ્ચે બાર દિવસ સુધી સતત યુદ્ધ ચાલતુ હતુ. દેવતાઓના 12 દિવસ મનુષ્યોના 12 વર્ષ બરાબર છે. તેથી 12 કુંભ પણ છે. તેમાંથી ફક્ત ચાર કુંભ પુથ્વી પર હાજર છે અને આઠ કુંભ દેવલોકમાં હાજર છે. 

12ના આંકડાનું મહત્ત્વ એટલું છે કે જો તે 12 વખત આવે તો તે 144 બને છે, જેને મહાકુંભ કહેવામાં આવે છે. જો કે શાસ્ત્રોમાં તેનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી. તેમજ અર્ધ કુંભનો પણ ઉલ્લેખ નથી. શાસ્ત્રોમાં ફક્ત પૂર્ણ કુંભનો ઉલ્લેખ છે. આનો અર્થએ નથી કે અર્થકુંભ કે મહાકુંભ ખોટા છે. 12 વર્ષ પછી આવતા 12 કુંભ પૂર્ણ થયા પછી 144મા વર્ષે આવતા કુંભને મહાકુંભ કહેવામાં આવે છે, તેથી તેમાં કંઈ ખોટું નથી. આ બધું સનાતન ધર્મના વિવિધ સંપ્રદાયોને એકસાથે લાવવાનું માધ્યમ બને છે.