અંગ્રેજોએ બનાવેલી આ રેજિમેન્ટ ભારતીય પરંપરા અને ઈતિહાસ સાથે આજે પણ છે અકબંધ

76th Republic Day Special: આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ ભારતીય સેનાનો એક મહત્ત્વપૂર્ણ હિસ્સો ગણાય છે. 2.5 ઈંચની આર્ટિલરી ગન (તોપ ગોળા)થી આ રેજિમેન્ટની શરૂઆત થઈ હતી. આજે તેની પાસે વિશ્વના સૌથી વધુ હથિયારો છે. આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ ભારતીય સેનાની લડાકૂ શાખા છે.

રેજિમેન્ટ ઓફ આર્ટિલરીમાં જે જવાન ગનને ફાયર કરવામાં મદદ કરે છે, તે ગનર તરીકે ઓળખાય છે. ભારતીય સેનાની આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ દુશ્મન સેનાને નષ્ટ કરવાની તાકાત ધરાવે છે. સૈન્ય ઈતિહાસમાં અનેક દાયકાઓ સુધી આર્ટિલરીએ નિર્ણાયક હથિયાર તરીકે ભૂમિકા ભજવી છે. આ આર્ટિલરી 'ગૉડ ઓફ વૉર' તરીકે પણ ઓળખાય છે. તેની શરૂઆત બ્રિટિશ ભારતીય સેનાની રોયલ ઈન્ડિયન આર્ટિલરી તરીકે થઈ હતી. તે આઝાદી બાદ ઈન્ડિયન આર્મીની આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ તરીકે ઓળખાઈ.

ગનર્સ ડે તરીકે ઉજવણી

ભારતીય સેનાની આર્ટિલરી રેજિમેન્ટની સ્થાપના 28 સપ્ટેમ્બર, 1827ના રોજ થઈ હતી. તે સમયે બોમ્બે ફૂટ આર્ટિલરીની ગનર બટાલિયની આઠમી કંપની તરીકે સ્થાપિત થઈ હતી. આ બટાલિયન ગનર્સ માટે હતી. આ યુનિટના સ્થાપના દિવસને ભારતીય સેનાની પ્રથમ આર્ટિલરી રેજિમેન્ટના ભાગરૂપે ગનર્ડ ડે તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

અંગ્રેજોના શાસનમાં ભારતીય સહાયક હતાં

1668માં, ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ બોમ્બેમાં તેની બે આર્ટિલરી કંપનીઓની રચના કરી હતી. ત્યારબાદ બીજા પ્રેસિડન્સીમાં પણ આવી જ આર્ટિલરી કંપનીઓ બનાવવામાં આવી હતી. આ આર્ટિલરી બ્રિટિશ સેના માટે એટલી જ મહત્વની હતી, જેથી અંગ્રેજોએ ભારતીય સૈનિકોને તોપખાનામાં સામેલ કર્યા ન હતાં. જેથી ભારતીય જવાનોને તોપખાનામાં સહાયક તરીકે રાખવામાં આવ્યા હતા. આર્ટિલરીમાં કામ કરતાં આ ભારતીય સહાયકોને ગનર્સ કહેવામાં આવતા હતા.

 ગનર્સની બટાલિયન ક્યારેય વિખેરાઈ નહીં

10 મે, 1857ના રોજ મેરઠમાં બળવો થયો હતો. બંગાળ આર્ટિલરીના ઘણા ભારતીય સૈનિકો બળવામાં સામેલ થયા હતા અને ફૂટ આર્ટિલરીની ત્રણ બટાલિયન તે સમયે અસ્તિત્વમાં હતી તેને 1862માં જ વિખેરી નાખવામાં આવી હતી. ત્યારબાદ, તમામ ભારતીય આર્ટિલરી એકમોને વિખેરી નાખવામાં આવ્યા હતા. ફક્ત ગનર્સ આર્ટિલરી એકમો જ અસ્તિત્વમાં હતા. તે સમયે તેમનો ટ્રેન ચલાવવા અથવા અન્ય હેતુઓ માટે ઉપયોગ થતો હતો. તેમાંની એક 5 (બોમ્બે) માઉન્ટેન બેટરી ઓફ ગનર્સ બટાલિયન હતી, જે પાછળથી રોયલ ઈન્ડિયન આર્મી અને બાદમાં ભારતીય સેનાની આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ બની હતી.

ભારતમાં તોપખાનાની શરૂઆતનો શ્રેય મુઘલોને ફાળે

જો આર્ટિલરીના ઉપયોગની વાત કરીએ તો ભારતમાં તોપખાનાની શરૂઆત કરવાનો શ્રેય મુઘલ સમ્રાટ બાબરને આપવામાં આવે છે. 1526માં પાણીપતના યુદ્ધમાં, તેણે દિલ્હી સલ્તનતના શાસક ઇબ્રાહિમ લોદીની ઘણી મોટી સેનાને હરાવવા માટે નિર્ણાયક રીતે ગનપાઉડર હથિયારો અને જમીન આર્ટિલરીનો ઉપયોગ કર્યો હતો. જો કે, અગાઉ 1368માં અદોનીના યુદ્ધમાં અને 15મી સદીમાં ગુજરાતના રાજા મોહમ્મદ શાહ દ્વારા તોપનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હોવાના પુરાવા છે.

આર્ટીલરી રેજિમેન્ટ સેનાની બીજી સૌથી મોટી શાખા

આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ ભારતીય સેનાની બીજી સૌથી મોટી શાખા છે. તેનું કામ ગ્રાઉન્ડ ઓપરેશન વખતે સેનાને ફાયર પાવર આપવાનું છે. તે બે ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. પ્રથમ ભાગમાં ઘાતક શસ્ત્રો જેવા કે મિસાઈલ, રોકેટ, મોર્ટાર, તોપ, બંદૂક વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તેમાં ડ્રોન, રડાર અને સર્વેલન્સ સિસ્ટમ પણ છે.

રેજિમેન્ટમાં આ જવાનો છે સામેલ

આર્ટિલરી યુનિટસની અનેક તોપ સાથે ઘણી પરંપરાઓ સંકળાયેલી છે. દરેક દશેરા પર તમામ સૈનિકો પોતાની તોપનને સર્વોચ્ચ સન્માન આપતાં તેની પૂજા કરે છે. ઘણા યુનિટ્સ રક્ષાબંધન ના પર્વ પર તોપને રક્ષા સૂત્ર પણ બાંધે છે. આ રેજિમેન્ટે ભારતીય સેનાને ચીફ ઓફ આર્મી સ્ટાફ આપ્યો છે. જનરલ પીપી કુમાર મંગલવ, જનરલ ઓપી મલ્હોત્રા, જનરલ એસ.એફ. રોડ્રિગ, જનરલ એસ પદ્મ નવન જનરલ દીપક કપૂરનું યોગદાન મહત્ત્વનું રહ્યું છે. તેમાં શીખ, જાટ, ડોગરા, રાજપૂત, આહીર, ગુરખા, મરાઠા જવાનો સામેલ હતાં. દક્ષિણ ભારતીયો પણ યુનિટ્સનો આધાર રહ્યા હતા. આજે મોટાભાગના આર્ટિલરી રેજિમેન્ટમાં દેશના ઉત્તરથી દક્ષિણ, પૂર્વથી પશ્ચિમ અને લક્ષદ્વીપ, આંદામાન અને નિકોબારના ગનર્સ સામેલ છે.

અનેક વીર પુરસ્કારોથી સન્માનિત

આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ એ માત્ર ભારતીય સેનાનું ગૌરવ નથી પરંતુ તેણે આંતરરાષ્ટ્રીય સેનાઓને પણ મદદ કરી છે 17 આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ શ્રીલંકામાં ભારતની શાંતિ સેનાનો ભાગ રહી હતી અને જાફના પર કબજો કર્યો હતો. આ સાથે કોંગો પણ સિએરા લિયોન અને સોમાલિયામાં યુએનની પીસ કિપિંગ ફોર્સનો એક ભાગ રહ્યો હતો. આજે, આર્ટિલરી રેજિમેન્ટના નામે વિક્ટોરિયા ક્રોસ, એક અશોક ચક્ર, સાત મહાવીર ચક્ર, 95 વીર ચક્ર, 12 યુદ્ધ સેવા મેડલ, 77 શૌર્ય ચક્ર અને 227 સેના મેડલ છે.