લોકમાન્ય તિલકે દેશમાં સૌપ્રથમ 1893માં ગણપતિ ઉત્સવ શરૂ કર્યો

વક્રતુંડ..શ્લોક અર્થ: વળાંકવાળી સૂંઢ, કાયા, કરોડો સૂર્યના સમાન તેજ  ધરાવતા દેવ અમારા સર્વ કાર્યોને વિનાવિઘ્ને પરિપૂર્ણ કરે  : ગણપતિ બાપ્પા મોરયા પછી બોલાતા પૂઢચા વર્ષી લવકર યા શબ્દોમાં ગણપતિને પ્રાર્થના થાય છે કે આગલા વર્ષે ફરી પધારજો 

રાજકોટ, : સૌરાષ્ટ્ર સહિત ગુજરાતમાં આવતીકાલથી ૧૦ દિવસ ગણપતિ ભગવાનનો ધર્મોત્સવ ગામેગામ, લત્તે લત્તે ઉજવાશે પરંતુ, હજારો વર્ષથી ઘરે ઘરે અને કોઈ પણ પ્રસંગમાં જેની પૂજા થતી રહી છે તે વિઘ્નહર્તા ગણપતિને ગામના ચોકમાં જાહેરમાં સ્થાપનનો આરંભ લોકમાન્ય નેતા  બાલ ગંગાધર તિલકે ઈ.સ.૧૮૯૩માં પૂણેમાં શરૂઆત કરી હતી. ગુજરાતના ગરબા જેમ દેશવિદેશમાં આજે પ્રખ્યાત છે તેમ મહારાષ્ટ્રમાંથી ઉદ્ભવેલ આ ગણેશોત્સવ દેશભરમાં અને વિદેશોમાં પણ પ્રચલિત છે અને સૌરાષ્ટ્રમાં  તે વિશેષ પ્રચલિત ઈ.સ.૨૦૦૦ પછી થયેલ છે.

છત્રપતિ શિવાજી દ્વારા પણ ગણેશ ચતુર્થીની ઉજવણીનો ઉલ્લેખ છે અને ત્યારબાદ પેશ્વાઓ દ્વારા તેની ઉજવણી થતી રહેતી. પરંતુ, ભારતમાં ૧૮૫૭ના આઝાદી માટેના વિપ્લવ પછી ચાલાક અંગ્રેજો તેમનું રાજ ટકાવવા ભારતીય લોકોને એકત્ર થવા દેતા નહીં, પ્રશ્નો-સમસ્યા રજૂ કરવા માટે ટોળા ભેગા કરી શકાતા નહીં. પરંતુ, અંગ્રેજો જાણતા હતા કે લોકોની ધર્મભાવનાને રૂંધી શકાય નહીં તેથી તેમણે માત્ર ધાર્મિક કાર્યક્રમો માટે લોકો ભેગા થવા દેવાતા. આ કારણે લોકમાન્ય તિલકે તે વખતે ઘરે   ઘરે થતી ગણેશ ભક્તિની સાથે દેશભક્તિ વધે  સ્વાતંત્ર્ય ભાવના જાગે તે માટે ગણેશોત્સવ શરૂ કરાવ્યો હતો જે આજે ૧૨૮ વર્ષે પણ જારી છે. મુંબઈમાં લાલબાગ કા રાજા તો સાડા આઠ દાયકા પહેલાથી ઉજવણી થતી રહી છે. લોકમાન્યએ તેમના સમયમાં આ ઉત્સવનો સમય ગણેશચોથથી અનંત ચતુર્દશીનો નક્કી કર્યો તે આજે પણ જારી છે. 

આ ઉત્સવ દરમિયાન 'ગણપતિ બાપ્પા મોરયા 'શબ્દોચ્ચાર ખૂબ ધામધૂમથી થતો રહે છે.  તેમાં મોરયા (ઘણા મોર્યા કે મોરિયા કહે છે) એ ૧૪મી સદીમાં એટલે કે આશરે ૭૦૦ વર્ષ પહેલા પૂણે પાસેના મોરગાંવમાં થયેલા અને મોરેશ્વર એવા ગણપતિ દાદાના અનન્ય ભક્ત એવા મોરયા ગોસાવી  છે. તે ગણેશભક્તિમાં એટલા લીન અને સિધ્ધ હતા કે લોકોએ આ નામ ઉચ્ચારવા લાગ્યા હતા. 

આ વાક્ય પછી 'પૂઢચા વર્ષી લવકર યા 'મરાઠી શબ્દો ગુજરાતમાં ઘણી જગ્યાએ અપભ્રશ થઈને ઉચ્ચારાય છે જેનો કાઠીયાવાડી ભાષામાં સીધો સાદો અર્થ ગણપતિબાપ્પા, આગલા વર્ષે  ફરી પધારજો. ગણેશોત્સવમાં  ગણપતિનું જળમાં વિસર્જન થાય  છે તેથી ભક્તો આવી ભાવના દર્શાવેે છે, જે 'અગલે બરસ તુ જલ્દી આના'એ વ્યાપક ઉચ્ચારાતા શબ્દોથી પણ વ્યક્ત થાય છે. 

ગણપતિની પૂજા વખતે લગભગ તમામ ભુદેવોથી માંડીને ભાવિકો 'વક્રતુણ્ડ મહાકાય, સૂર્યકોટિ સમપ્રભ, નિર્વિઘ્નં કુરૂં મે દેવ, સર્વકાર્યેષુ સર્વદા'શ્લોકનું અચૂક ઉચ્ચારણ કરે છે, ઘણા આને સિધ્ધ ગણેશમંત્ર જ કહે છે, જેમાં એક પ્રાર્થના છે અને શાબ્દિક અર્થ થાય છે કે વળાંકવાળી સુંઢ, વિશાળ શરીર, કરોડો સૂર્ય જેવું તેજ ધરાવનાર દેવ, અમારા સર્વકાર્યો નિર્વિઘ્ને  પરિપૂર્ણ કરે.