કોણ છે SAM માણેકશા? જેના પર બની ફિલ્મ, પાકિસ્તાનને ધૂળ ચટાવનાર દેશના પહેલા ફિલ્ડ માર્શલની જાણો કહાની

Sam Bahadur Movie: મેઘના ગુલઝાર દ્વારા નિર્દેશિત પીરિયડ ડ્રામામાં વિકી કૌશલ 1971માં પાકિસ્તાનને ધૂળ ચટાવનાર સેન્ય અધિકારી માણેકશાની ભૂમિકા નિભાવી રહ્યા છે. આ ફિલ્મમાં વિકી કૌશલ ઉપરાંત સાન્યા મલ્હોત્રા, ફાતિમા સના શેખ અને મોહમ્મદ જીશાન અયુબ જેવા કલાકારો પણ મહત્વની ભૂમિકામાં જોવા મળશે. તો જાણીએ આખરે કોણ છે સેમ માણેકશા? 1971ના યુદ્ધમાં દેશના પ્રથમ ફિલ્ડ માર્શલની ભૂમિકા શું હતી?

તેમનું નાનપણથી જ સૈનિક બનવાનું હતું સપનું 

સેમ માણેકશાનો જન્મ 3 એપ્રિલ 1914ના રોજ પંજાબના અમૃતસર જિલ્લામાં થયો હતો. તેમના પિતા હોરમસજી માણેકશા ડોક્ટર હતા. સેમ માણેકશા પૂરું નામ સેમ હોરમુઝજી ફ્રાનમજી જમસેદજી માણેકશા હતું, પરંતુ તેમના નજીકના લોકો તેમને સેમ અથવા 'સેમ બહાદુર' કહેતા હતા. તેમણે પ્રારંભિક શાળાકીય શિક્ષણ ઉત્તરાખંડના નૈનીતાલથી મેળવ્યું હતું અને ત્યારબાદ હિન્દુ સભા કોલેજમાંથી તબીબી શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યું હતું. તેમના પિતાની વિરુદ્ધ જઈને, માણેકશાએ 1932માં ઈન્ડિયન મિલિટરી એકેડમીમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને બે વર્ષ પછી 4/12 ફ્રન્ટિયર ફોર્સ રેજિમેન્ટમાં જોડાયા. તેમને નાની ઉંમરે યુદ્ધમાં જોડાવું પડ્યું.

બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં લાગી હતી સાત ગોળી

સેમને પ્રથમ વખત 1942માં ખ્યાતિ મળી હતી. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન, બર્મીઝ મોરચે એક જાપાની સૈનિકે તેની મશીનગનમાંથી સાત ગોળીઓ તેના આંતરડા, લીવર અને કિડનીમાં લાગી હતી. જ્યારે માણેકશા ઘાયલ થયા હતા, ત્યારે આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો કે તમામ ઘાયલોને તે સ્થિતિમાં છોડી દેવા જોઈએ કારણ કે જો તેઓને પાછા લાવવામાં આવશે, તો પીછેહઠ કરતી બટાલિયનની ગતિ ધીમી થઈ જશે. પરંતુ તેના સુબેદાર શેરસિંહ તેને પોતાના ખભા પર ઉઠાવીને પાછા લાવ્યા.

સેમની હાલત એટલી ખરાબ હતી કે ડોક્ટરોએ તેના પર પોતાનો સમય બગાડવો યોગ્ય ન માન્યો. પછી સુબેદાર શેરસિંહે પોતાની લોડેડ રાઈફલ ડોક્ટરો તરફ બતાવી અને કહ્યું, 'જાપાનીઓ સામે લડતી વખતે અમે અમારા અધિકારીને ખભા પર ઉઠાવ્યા છે. અમે ઈચ્છતા નથી કે તે અમારી સામે મરી જાય કારણ કે તમે તેની સારવાર ન કરી. તમે તેમની સારવાર કરો નહીંતર હું તમારા પર ગોળી ચલાવી દઈશ. 

ડૉક્ટરે અનિચ્છાએ તેના શરીરમાંથી ગોળીઓ કાઢી અને તેના આંતરડાના ક્ષતિગ્રસ્ત ભાગને કાપી નાખ્યો. આશ્ચર્યજનક રીતે સેમ બચી ગયા. પહેલા તેને મંડલે, પછી રંગૂન અને પછી ભારત લઈ જવામાં આવ્યા. વર્ષ 1946માં લેફ્ટનન્ટ કર્નલ સેમ માણેકશા દિલ્હીના આર્મી હેડક્વાર્ટરમાં તૈનાત હતા.

ઈન્દિરાને કહ્યું - 'તમે ઓપરેશન રૂમમાં પ્રવેશી શકતા નથી...'

1962માં ચીન સાથેના યુદ્ધ પછી વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ અને સંરક્ષણ પ્રધાન યશવંતરાવ ચવ્હાણે સરહદી વિસ્તારોની મુલાકાત લીધી હતી. વડાપ્રધાનની સાથે ઈન્દિરા ગાંધી પણ હતા. સેમના એડીસી બ્રિગેડિયર બહરામ પંતાખી તેમના પુસ્તક સેમ માણેકશા- ધ મેન એન્ડ હિઝ ટાઈમ્સમાં લખે છે, 'સેમે ઈન્દિરાને કહ્યું હતું કે તમે ઓપરેશન રૂમમાં પ્રવેશી શકતા નથી કારણ કે તમે ગુપ્તતાના શપથ લીધા નથી. ત્યારે ઈન્દિરાને આ વાતનું ખરાબ લાગ્યું પણ સદનસીબે આ કારણે ઈન્દિરા અને માણેકશા વચ્ચેના સંબંધો બગડ્યા નહીં.

1971ના યુદ્ધ પહેલા સેમના જવાબથી ઈન્દિરા ચોંકી ગયા હતા  

દેશના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધી અને સેમ માણેકશાની આ કહાની ઘણી લોકપ્રિય છે. હકીકતમાં 1971ના યુદ્ધ દરમિયાન ઈન્દિરા ગાંધી માર્ચમાં જ પાકિસ્તાન પર હુમલો કરવા ઈચ્છતા હતા. જો કે ભારતીય સેના હુમલા માટે તૈયાર ન હોવાથી સેમે આ હુમલો કરવાનો ઇનકાર કર્યો. આનાથી ઈન્દિરા ગાંધી પણ નારાજ હતા. ત્યારે માણેકશાએ પૂછ્યું, 'તમારે યુદ્ધ જીતવું છે કે નહીં?' જવાબ હા હતો. આના પર માણેકશાએ કહ્યું કે મને છ મહિનાનો સમય આપો. હું ખાતરી આપું છું કે જીત તમારી જ થશે. ઈન્દિરા ગાંધીએ થોડો સમય સેનાની તાલીમ માટે ફાળવ્યો અને 1971માં સેમના નેતૃત્વમાં ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાની સેના સાથે યુદ્ધ કર્યું. 

ફિલ્ડ માર્શલનું બિરુદ મેળવનાર પ્રથમ ભારતીય જનરલ

સેમ માણેકશાને તેમની સૈન્ય કારકિર્દી દરમિયાન ઘણા સન્માનો મળ્યા હતા. 59 વર્ષની ઉંમરે તેમને ફિલ્ડ માર્શલનું બિરુદ પણ મળ્યું હતું. આ સન્માન મેળવનાર તેઓ પ્રથમ ભારતીય જનરલ હતા. 1972માં તેમને પદ્મ વિભૂષણથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. એક વર્ષ પછી, 1973માં, તેઓ આર્મી ચીફના પદ પરથી નિવૃત્ત થયા. નિવૃત્તિ પછી તેઓ વેલિંગ્ટન રહેવા ગયા અને ત્યાં જ 2008માં તેમનું અવસાન થયું હતું.