'દૂર હટો અય દુનિયાવાલો હિન્દુસ્તાન હમારા હૈ

- સ્વતંત્રતા પછી નવનિર્માણની ભાવના ફિલ્મોમાં દર્શાવાતી હતી અને તેના ગીતોમાં પણ વ્યક્ત થતી હતી. આવા ગીતોએ દર્શકો પર ઊંડી છાપ છોડી હતી.

- રાષ્ટ્રીય ઉત્સવોમાં ઉમંગનો રસ ભરે છે દેશભક્તિના ગીતો

આજે પણ જ્યારે લોકો શહીદનું 'ઐ વતન ઐ વતન' અથવા ઉપકારનું 'મેરે દેશ કી ધરતી' સાંભળે છે ત્યારે તેના બોલ અને તેની ધૂનથી તેમનામાં દેશભક્તિની ભાવના સબળ થયા વિના રહેતી નથી. દેશ જ્યારે તેના નિર્ણાયક મોડ પર હતો ત્યારે રચાયેલા આ ગીતો રાષ્ટ્રના આશાવાદ, તેની મક્કમતા અને એકતાનું પ્રતિક બની ગયા હતા. ફિલ્મી રસિયાઓ આજે પણ કિસ્મત (૧૯૪૩) ફિલ્મનું 'દૂર હટો ઐ દુનિયાવાલો, હિંદુસ્તાન હમારા હૈ' યાદ કરે છે. 

ઈતિહાસકાર ગૌતમ ચિંતામણી આવા ગીતો શા માટે અમર બન્યા છે તેના વિશે સમજણ આપતા કહે છે કે આ ગીતના શબ્દો પર ધ્યાન આપો

'શુરૂ હુઆ જંગ હૈ જંગ તુમ્હારા, જાગ ઉઠો હિંદુસ્તાની

તુમના કીસી કે આગે ઝુકના, જર્મન હો યા જાપાની

આજ સભી કે લિયે  હમારા યહી કૌમી નારા હૈ, દૂર હટો ઐ દુનિયાવાલો, હિંદુસ્તાન હમારા હૈ.'

ફિલ્મ કિસ્મત બ્રિટિશ શાસન દરમ્યાન રજૂ થઈ હતી, ગીતમાં જર્મની અને જાપાની શબ્દો વપરાયા હતા જે બ્રિટિશના શત્રુ હતા. એથી બ્રિટિશ સરકારે તેની સામે વાંધો ન લીધો. પણ ફિલ્મ જોવા જનાર દર્શકો જાણતા હતા કે ગીતનું લક્ષ્યાંક બ્રિટિશ જ છે.

ફિલ્મી નિષ્ણાંતોના મતે આ ગીતો લોકોની પસંદ બન્યા તેની પાછળ મુખ્ય કારણ તેના શબ્દો અને તેની ધૂન છે જેણે લોકોની લાગણીને ઢંઢોળી છે.

મનોજ કુમારે એક મુલાકાતમાં જણાવ્યું હતું કે શહીદનું 'ઐ વતન ઐ વતન' ગીત લખતી વખતે પ્રેમ ધવને ભગત સિંઘનો ફોટો સામે રાખ્યો હતો. ફિલ્મ નિરીક્ષકોના મતે ૧૯૪૦થી ૬૦ના દાયકા દરમ્યાન ફિલ્મ સર્જકો તેમની ફિલ્મો દ્વારા દેશના સર્જનમાં પોતાનો ફાળો આપવા માગતા હતા અને આ જ ભાવના તેમના ગીતોમાં પણ પ્રતિબિંબ થતી હતી. સ્વતંત્રતા પછી નવનિર્માણની ભાવના ફિલ્મોમાં દર્શાવાતી હતી અને તેના ગીતોમાં પણ વ્યક્ત થતી હતી. આવા ગીતોએ દર્શકો પર ઊંડી છાપ છોડી હતી. લોકો ખાસ ગીતો માટે ફિલ્મો જોવા જતા હતા અથવા તો રેડિયો પર સાંભળતા હતા. જાગૃતિનું 'આઓ બચ્ચો તુમ્હે દિખાયે' અને ઉપકારનું 'મેરે દેશ કી ધરતી' દેશભક્તિના અમર ગીતો બની ગયા જે આજે સાઈઠ વર્ષ પછી પણ લોકોને પ્રસ્તુત લાગે છે.

એવી જ રીતે લતા મંગેશકરે ગાયેલું 'ઐ મેરે વતન કે લોગો' અને ફિલ્મ હકીકતનું 'અબ તુમ્હારે હવાલે વતન સાથિયો' લોકોના મન અને હૃદય પર કાયમ માટે અંકિત થઈ ગયા છે. એવી જ રીતે મનોજ કુમારના શહીદના 'ઐ વતન ઐ વતન' અને 'સર ફરોશી કી તમન્ના' અમર થઈ ગયા છે. આપણે જાણવું જોઈએ કે જ્યારે આપણે રાષ્ટ્રીય ઉત્સવ મનાવીએ છીએ ત્યારે સાથે જ આપણે દેશની વિવિધતા, દેશના લોકો અને સંસ્કૃતિની પણ ઉજવણી કરીએ છીએ. એ યુગના ગીતોમાં કોઈ અતિ રાષ્ટ્રવાદ નહોતો. આ ગીતો કરૂણાસભર અને આકરા શબ્દોમાં લખાયેલા છે હોવાથી આજે પણ એટલા જ લોકપ્રિય છે.

દેશભક્તિના ગીતો વિશે ગુલઝાર કહે છે કે કાબુલીવાલાનું 'ઐ મેરે પ્યારે વતન'ને ઘણા મારુ લખેલું ગીત સમજે છે પણ અસલમાં  તે પ્રેમ ધવનનું લખેલું છે. આ જ પ્રેમ ધવને દિલીપ કુમારના શહીદમાં 'વતન કી રાહમેં વતન કે નૌજવાન' અને ઉપકારનું 'મેરે દેશ કી ધરતી' લખ્યું હતું જે ઘણા લોકપ્રિય થયા. પ્રદીપના પણ 'આઓ બચ્ચો તુમ્હે દિખાયે ઝાંખી હિંદુસ્તાન કી' પણ આજ દિન સુધી લોકપ્રિય રહ્યું છે. મેઘના ગુલઝારની ફિલ્મ રાઝીનું 'ઐ વતન, વતન મેરે આબાદ રહે તુ' ને પણ એવોર્ડ મળ્યો હતો.

આમ દિલથી લખાયેલા દેશભક્તિના ગીતો આજે પણ લોકોના દિલમાં રહ્યા છે. ગણતંત્ર  દિવસ હોય કે સ્વાતંત્ર્ય દિવસ, આ ગીતો વિના તે ઉજવાતા નથી. આજે પણ આ ગીતો સાંભળીને દેશભક્તિની ભાવના પ્રબળ થયા વિના રહેતી નથી.