ડિજિટલ પેમેન્ટ લેન્ડસ્કેપમાં વૃદ્ધિ સાથે, છેતરપિંડીના કેસોમાં પણ વધારો

- ભારતમાં ચાલુ નાણાકીય વર્ષના પ્રથમ છ મહિનામાં યુપીઆઈ પેમેન્ટ ફ્રોડના ચિંતાજનક એવા ૬.૩૨ લાખ કેસ નોંધાયા 

છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ડિજિટલ પેમેન્ટ ટ્રાન્ઝેક્શનમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. જો કે, દેશના ડિજિટલ પેમેન્ટ લેન્ડસ્કેપમાં આ અસાધારણ વૃદ્ધિ સાથે, છેતરપિંડીના કેસોમાં પણ વધારો થયો છે. કેન્દ્રીય નાણા મંત્રાલય દ્વારા તાજેતરમાં સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવેલા આંકડા દર્શાવે છે કે યુનિફાઈડ પેમેન્ટ ઈન્ટરફેસ (યુપીઆઈ) સંબંધિત છેતરપિંડીની રકમ ૨૦૨૩-૨૪માં વધીને ૧,૦૮૭ કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ છે, જે ૨૦૨૨-૨૩માં ૫૭૩ કરોડ રૂપિયા કરતાં ૮૫ ટકા વધુ છે . પેમેન્ટ ફ્રોડના કેસ પણ ૨૦૨૨-૨૩માં ૭.૨૫ લાખથી વધીને ૨૦૨૩-૨૪માં ૧૩.૪ લાખ થયા છે. ભારતમાં ચાલુ નાણાકીય વર્ષના પ્રથમ છ મહિનામાં યુપીઆઈ  પેમેન્ટ ફ્રોડના ૬.૩૨ લાખ કેસ નોંધાયા છે. જેમાં લગભગ ૪૮૫ કરોડ રૂપિયાનો સમાવેશ થાય છે. આ આંકડા ચિંતાજનક છે. 

ડિજિટલ પેમેન્ટ વ્યવહારોનું કુલ કદ ૨૦૧૭-૧૮માં રૂ. ૨,૦૧૭ કરોડથી વધીને ૨૦૨૩-૨૪માં રૂ. ૧૮,૭૩૭ કરોડ થશે. આ સમયગાળા દરમિયાન ચક્રવૃદ્ધિ વાર્ષિક વૃદ્ધિ દર ૪૪ ટકા હતો. એ જ રીતે, સમાન સમયગાળા દરમિયાન ૧૧ ટકાના વાર્ષિક વૃદ્ધિ દર સાથે વ્યવહારોનું મૂલ્ય રૂ. ૧,૯૬૨ લાખ કરોડથી વધીને રૂ. ૩,૬૩૫ લાખ કરોડ થયું હતું.

ચાલુ નાણાકીય વર્ષના પ્રથમ પાંચ મહિનામાં ટ્રાન્ઝેક્શનનું કદ આશરે રૂ. ૮૬.૫૯ અબજ હતું જ્યારે કુલ વ્યવહારનું મૂલ્ય રૂ. ૧,૬૬૯ લાખ કરોડ હતું. ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનમાં યુપીઆઈ  સૌથી મોટું માધ્યમ હતું. કુલ વ્યવહારોમાં તે લગભગ ૮૦ ટકા હિસ્સો ધરાવે છે અને ઓછી ચૂકવણી કરતા લોકો માટે તે સૌથી વધુ પસંદગીનું માધ્યમ હતું. આ સંદર્ભમાં, ચૂકવણી અને વ્યવહારોને સુરક્ષિત રાખવું અત્યંત મહત્ત્વનું છે. દેશમાં ડિજિટલ ફ્રોડના વધતા જતા કેસોને અંકુશમાં લેવા માટે ભૂતકાળમાં ઘણી પહેલ કરવામાં આવી હતી. તે યુપીઆઈ એપ્લિકેશન્સમાં મલ્ટિફેક્ટર ઓથેન્ટિકેશન સિસ્ટમ, દૈનિક વ્યવહાર મર્યાદા અને એન્ક્રિપ્શન ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરે છે.

નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા પણ યુપીઆઈની સુરક્ષાને મજબૂત કરવા માટે સક્રિય છે અને બેંકોને છેતરપિંડીના વ્યવહારોને ફ્લેગ કરવા માટે આટફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ સંચાલિત ફ્રોડ મોનિટરિંગ સિસ્ટમ ઓફર કરી છે. આ ઉપરાંત, કેન્દ્ર સરકારે ડિજિટલ પેમેન્ટ સંબંધિત છેતરપિંડીઓનો પર્દાફાશ કરવા માટે ૨૦૧૯માં નેશનલ સાયબર ક્રાઈમ રિપોર્ટિંગ પોર્ટલ પણ શરૂ કર્યું હતું. 

જો કે, જેમ જેમ ટેક્નોેલોજી સતત આગળ વધી રહી છે, તેમ સાયબર ગુનેગારો શ્રેષ્ઠ સુરક્ષા માપદંડોમાં પણ પ્રવેશ કરવામાં વધુ સક્ષમ બની રહ્યા છે. માલવેર અને સ્પાયવેર દ્વારા ફિશીંગ હુમલાઓ વધુ સામાન્ય બની ગયા છે. જેમ જેમ યુપીઆઈની પહોંચ વધી રહી છે અને તે વિદેશોમાં પણ સફળતાપૂર્વક કામ કરી રહી છે, ત્યારે ગ્રાહકોમાં જાગૃતિ વધારવી અને લોકોને છેતરપિંડીથી બચાવવા તે મહત્વપૂર્ણ છે. અસરકારક રીતે છેતરપિંડી અટકાવવામાં ગ્રાહક અનુભવ અને જોખમનું નિરીક્ષણ કરવું સામેલ છે.

આ સાથે, બેંકો વગેરે જેવી નાણાકીય સંસ્થાઓએ સુરક્ષા, ડેટા ગોપનીયતા અને છેતરપિંડી જોખમ સંચાલનમાં નવા યુગના પગલાંને સામેલ કરવા માટે ટેકનોલોજી કંપનીઓ સાથે સંકલન કરવું પડશે.