ટકાની વધે ટકાવારી ત્યારે ચિંતાતુર ટકાની વધે ટકા-'વરી'

- બોજ વિનાની મોજ-અક્ષય અંતાણી

હસે તેનું ઘર વસે અને ભસે એનાંથી સહુ દૂર ખસે આ જીવનમંત્ર સહુને સંભળાવતા પથુકાકા રાત્રે શેરીમાં કૂતરાંની ભસણબાજીથી કે પછી કોઈ નેતાની માથામાં વાગે એવી ભાષણબાજીથી એવા ઉશ્કેરાઈ જાય કે કારણ વિના સામા બરાડા પાડે.

આ સાંભળી (હો)બાળાકાકી તાડૂક્યાં, 'ભસણબાજી અને ભાષણબાજીથી તમારા અદાના કેટલા ટકા ગયા? ભસતા કૂતરાની ભસણબાજી સાથે સૂર પૂરાવી સામે ભસીને ભસમા-સૂર  શું કામ બનો છો?'

કાકીએ ટોણો માર્યો  એનો વળતો જવાબ આપતા કાકા બોલ્યા, 'શેરીની શ્વાનસેનાની ભસણબાજીથી મારા અદાના ટકા ભલે જાય કે ન જાય, પણ જ્યારે કારણ વગર કોઈ ટકા થાય ત્યારે ચિંતા તો થાયને?'

કાકાની વાત ન સમજાતા ંકાકીએ સવાલ કર્યો , 'કયા ટકાની વાત કરો છો એ જરા કહો તો ખરા?' પોતાની એકની એક ધરમપતની (કે ધડામ-પતની)ને વધુ ગુંચવણમાં નાખતા કાકા બોલી ઉઠયા,  'જ્યારે ટકાની વધે ટકાવારી ત્યારે ચિંતાતુર ટકાની વધે ટકા-વરી.'

કાકી ઉકળી ઉઠયાં અને બોલ્યાં, 'ઓહોહો ...  ટકાની અને ટકાવારીની વાત જરા ફોડ પાડીને તો કહો!'

પથુકાકા વાતમાં બરાબરનું મોણ નાખતા બોલ્યા, 'યાદ છે તને? વર્ષો પહેલાં જ્યારે આપણા વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ નોટબંધી જાહેર કરી હતી? ત્યાર પછી ધીરે ધીરે કેશલેસ વ્યવહાર શરૂ થવા માંડયો હતો? એવો જ કેશલેસ વ્યવહાર મહારાષ્ટ્રના કેટલાંય ગામડાઓમાં શરૂ થઈ ગયો છે. એટલે મેં ટકાની વધતી ટકાવારીની વાત કરી, સમજાયું?'

હવે કાકી ખરેખરા ખીજાયાં અને રીતસર હાથ ઉગામતા બરાડયાં, 'સરખી વાત કરોને?આ શું ગોળ ગોળ ઉખાણાં જેવી ભાષામાં વાત કરો છો?'

ખડખડાટ હસીને કાકા બોલ્યા, 'થોડા દિવસ પહેલાં તેં છાપામાં સમાચાર વાંચ્યા હતા કે નહીં? મહારાષ્ટ્રના બુલઢાણા જિલ્લાના ગામડામાં કોણ જાણે શું થયું છે તે સ્ત્રી-પુરૂષ, અબાલ વૃદ્ધ સહુના માથેથી વાળ એટલે કે કેશ ઉતરવા માંડયા છે અને ટકા થવા માંડયા છે. હવે ધ્યાનથી સાંભળ કે ગુજરાતીમાં કેશનો અર્થ વાળ થાય અને ઈંગ્લિશમાં કેશનો અર્થ રોકડા પૈસા થાય, બરાબર? એટલે મેં ગુજરેજીમાં કહ્યું કે ગામડાઓમાં 'કેશ-લેસ' વ્યવહાર શરૂ  થઈ ગયો છે અને એક પછી એક કેટલાય લોકો ટકલા બનવા માંડતા અને ટકાની ટકા-વારી વધવા માંડતા આ ટકલાઓની ચિંતા એટલે 'ટકા-વરી'  વધવા માંડી છે.'

કાકાની આ ટકા અને ટકી થયાની ટકા-ટકીની વાત સાંભળી તાજજુબ થઈ ગયેલાં કાકી બોલી ઉઠયાંઃ

'એક અંધેરી નગરીને

ગંડુ રાજા

ટકે શેર ભાજી

ટકે શેર ખાજા...

આ તો ભારે થઈ કહેવાય હો!'

પથુકાકાએ સામું જોડકણું સંભળાવ્યું કેઃ

'ટકાવારી અને વધે ટકા

વાળ ઉતરતા લાગે ઝા-ટકા

માથે વાળ નો-ટકા

તો પણ કહેવાય 'ટકા'

પથુકાકા ગામના ટકાની ટકાવારીની ગણતરી કર્યા કરે પણ પોતાના માથે ઈંડાની હાફફ્રાય જેવી અડધી ટાલનું ચકરડું થઈ ગયું છે એ જોતા નહીં હોય?

પથુકાકાને ઘરે સવારે છાપું આપવા ગયો ત્યારે કાકા હજી નાહવા બેઠા હતા. નાહીને બહાર આવતાની સાથે જ કાકા બોલ્યા, 'હા...શ! નાહી નાખ્યું... નાહી નાંખ્યું...' મેં પૂછયું, 'કાકા, કોના નામનું નાહી નાંખ્યું?' ત્યારે કાકા હસીને બોલ્યા, 'મિડલ કલાસના કૈંક રોકાણકારોને છેતરીને  પલાયન થઈ ગયેલાના નામનું નાહી નાખ્યું, સમજાયું?'

અમારી વાત ચાલતી હતી ત્યાં રસોડામાંથી (હો)બાળાકાકી જામખંભાળીયાઆના  ઘીમાંથી બનેલા અડદિયા લઈને અમારી સામે મૂક્યા. પછી કાકા સામે જોઈ લટકો કરીને ગાવા  માંડયાં, 'ટાલ સે ટાલ મિલાવો... ટાલ સે ટાલ મિલાવો... દિલ યેબેચેન હૈ...'

મેં આ સૂરની સર્જિકલ  ટ્રાઈકથી ચમકીને કાકીને પૂછયું,'આ શું ગાઓ છો? ગીતના શબ્દો છે તાલ સે તાલ મિલાવો... અને તમે  કેમ ટાલ સે ટાલ મિલાવો... ગાવ છો?'

કાકી હસીને બોલ્યાં, 'આ તારા કાકા માથે કેશ-લેસ થઈ ગયાને? એટલે ગાઉં છું કે ટાલ સે ટાલ મિલાવો...' પછી કાકાની અડધી ટાલ પર પ્રેમથી હાથ ફેરવી બોલ્યાં, 'આ જો તારા કાકાની ચલકચતી ટાલ... વાળ ખરી પડયા એટલે ગાઉં છું કે ટાલ સે ટાલ મિલાવો...' 

મેં વાતને વાળવાનો પ્રયાસ કરતા કહ્યું,'કાકા, વાંધો નહીં. ભલે ટાલ પડી. ટાલ પડે એ તો ધનની નિશાની કહેવાય.' કાકા બોલ્યા, 'એક જમાનામાં ટાલ એટલે ધનની નિશાની ગણાતી, અત્યારે ટાલ એ ધન આવવાની નહીં, પણ ધન જવાની નિશાની બની ગઈ છે. હમણાં મહારાષ્ટ્રમાં કેટલાય રોકાણકારોને  મૂંડીને ચાલબાજો કેવા ગુમ થઈ ગયા? એટલે જ કહેવું પડે છે કે-

અચાનક માથે ટાલ થવાની

નિશાની આ બધી 'માલ' જવાની

આખરે આમને આમ 

ચાલબાજોની ટોળી માલામાલ થવાની...'

મેં કહ્યું, 'કાકા, ગામને મુંડે એની ક્યાં અટક થાય છે?' કાકાએ તડાક કરતા જવાબ  કહ્યું, 'એની અટક થાય ને ન થાય પણ મુંડે અટક સંભળાય  છે.'

મેં કાકાને સમાચાર આપ્યા, 'છાપામાં વાંચ્યું કે નહીં આપણા ગામનો માલખાઉ મનિયો અને ચાલબાજ ચનિયો બન્ને મોટરમાં લાખો રૂપિયાની કેશ સાથે પકડાયા?'

કાકાએ પૂછ્યું 'પછી પોલીસે મનિયા અને તમનિયાને મેથીપાક જમાડયો કે  નહીં?' મેં કહ્યું, 'પોલીસે બન્નેને લોકઅપમાં પૂરી બરાબરનો મેથીપાક જમાડી મારી મારીને બરાબરનું તેલ કાઢયું.' આ સાંભળી કાકા બોલ્યા, 'કેશને લગતી માહિતી મેળવવા 'પોલીસ મારી બરાબરનું તેલ કાઢે' એને ગુજરાતી અને અંગ્રેજીની મિલાવટવાળી આપણી ગુજરેજીમાં શું કહેવાય, ખબર છે? કેશ-તેલ. આ બન્નેને મોઢેથી કેશની એક એક નોટની ડિટેઈલ કઢાવવા ફોજદારે બરાબરના ઢીંકા માર્યા હશે, બરાબરને? આને કહેવાય કેશ-લેસ ઈકોનોમી અને કેશ-લેસ ઢીંકોનોમી. આપણા જેવા મધ્યમ વર્ગના માણસોને વધતી મોંઘવારી વચ્ચે રોકડેથી કેશ ચૂકવવાની નોબત આવે ત્યારે ઢીંકા વાગતા હોય એવી પીડા થાય એને ઈકોનોમી નહીં પણ ઢીંકોનોમી જ કહેવાયને!' 

અંત-વાણી

માથું ઓળો અને 

ઉતરે વાળ

ત્યારે પેટમાં કેવી

પડે ફાળ?

**  **  **

ગામમાં વધે ટકા

ચાલબાજો ગોઠવે છટકા

લોભીયા ખાય ફટકા.