યાદ આવે વિનુ માંંકડના ફટકા અને માંકડના ચટકા

- બોજ વિનાની મોજ-અક્ષય અંતાણી

પથુકાકાને ક્રિકેટની ફટકાબાજીમાં રસ અને (હો)બાળાકાકીને કાયમની લટકાબાજીમાં રસ. ગમે તે મેચ ચાલતી હોય ત્યારે કાકા ટીવી સામે ચોંટીને બેઠા રહે. જોકે આજકાલ ક્રિકેટની રમતમાં ખેલાડીઓના થતા લીલામ અને કરોડોના 'બેટિંગ'ના જુગારથી ભારોભાર નારાજ કાકા નિસાસો નાખીને કહે, 'પણ ખરા કે સાચી ક્રિકેટની રમતના દિવસો ગયા, હવે તો ક્રિકેટના ખેલને બદલે કરોડોના ખેલ જ જોવા મળે છેને! અગાઉ જામ રણજી અને વિનુ માંકડ જેવા ધરખમ ક્રિકેટરો ફટકાબાજી કરીને કેવો તરખાટ મચાવતા!' 

કાકાનો આ ક્રિકેટ પ્રેમ જોઈને મને થયું કે કાયમ ટીની સામે બેસીને ખેલ જોતા રહે છે તો તેમને નજરોનજર મેચ જોવા મુંબઈના વાનખેડે મેદાનમાં લઈ જાઉં તો એમને મજા આવે એટલે રણજી ટ્રોફી મેચ જોવા કાકાને વાનખેડે સ્ટેડિયમમાં લઈ ગયો. સ્ટેડિયમના વિશાળ અને ભવ્ય પ્રવેશદ્વારમાં પ્રવેશતી વખતે કાકાની ઉપર નજર જતાં રીતસર પગ થંભી ગયા અને રીતસર મારો હાથ પકડી બોલી ઊઠયા ,'આ... વાંચ, શું લખ્યું છે? 'વિનુ માંકડ પ્રવેશદ્વાર'! વાહ ભાઈ વાહ... મજા આવી ગઈ! મુંબઈ નગરના મુઠ્ઠી ઊંચેરા નાગર ક્રિકેટરે  ક્રિકેટની આલમમાં કેવું નામ રોશન કર્યું! એટલે જ તો પ્રવેશ દ્વાર સાથે વિનુ માંકડનું નામ જોડવામાં આવ્યું છે. નાગરમાં માંકડ અટક હોય છેને? એટલે જ હું હળવાશથી કાયમ કહેતો હોઊં છું કે, યાદ આવે વિનુ માંકડના ફટકા અને મુંબઈના માંકડના ચટકા અને તારી કાકીના લટકા.'

મેં કહ્યું, 'કાકા, નાગરોની ઘણી અટકો સાંભળીને વિચાર આવે કે કેવો જીવજંતુપ્રેમ છલકાય છે અટકોમાં? જેમ કે માંકડ, મચ્છર, મંકોડી, ઘોડા, હાથી વગેરે વગેરે... ઘણાં વર્ષ પહેલાં એક વાર કચ્છ-ભુજ જવાનું થયું ત્યારે મચ્છર અટકધારી મિત્રને મળવા ગયો હતો. મચ્છરનો ભારે મજાકિયો સ્વભાવ. આમ પણ નાગરોના રકતકણમાં રમૂજકણ ભળેલા જ હોય છે એ વખતે મચ્છરનો ભારે ત્રાસ. મચ્છર મહાશય મને કહે કે ચાલ બજારમાં જઈ આવીએ. મેં મચ્છરને પૂછ્યું કે શું લેવું છે બજારમાંથી? ત્યારે તેણે ટૂંકમાં જવાબ આપ્યો, મચ્છરદાની. અમે સ્કૂટર પર પહોંચ્યા બજારે અને મચ્છરદાની ખરીદવા એક દુકાનમાં ગયા. દુકાનદારે પૂછ્યું કેે બોલો સાહેબ, કેવી મચ્છરદાની આપું? રમૂજી દોસ્તે જવાબ આપ્યો કે મચ્છર અંદર ભરાઈને શાંતિથી  સૂઈ શકે અને બહારની તરફ ભલે મચ્છર જાગતાં રહે એવી મચ્છરદાની આપો. થોડી વાર તો દુકાનદાર કાંઈ સમજ્યા નહીં, બાઘાની જેમ જોવા માંડયો. ત્યારે મેં દુકાનદારની મૂંઝવણ દૂર કરતા કહ્યું કે આ નાગરબંધુની અટક જ મચ્છર છે.' 

મજાની વાત એ છે કે મચ્છરનાં લગ્ન થયેલા એ મંજરી ભાભીની પિયરની સરનેમ માંકડ હતી. હવે મિત્ર મચ્છરના પિતા કોઈ પણ સારૃં કામ હોય એ વખતે ડોનેશન આપવાનું  ચૂકતા નહીં.  એટલે નાટકિયા રાણાએ જોડકણું  બનાવેલું ઃ

માંકડના વરની અટક મચ્છર

અને સસરા દાની છે,

કચ્છ આખું ગર્વ કરે

કે આ મચ્છર-દાની છે.

મારી વાત સાંભળીને કાકાના મગજમાં પણ ઝબકારો થયો અને જૂની યાદ તાજી થતા બોલી ઉઠયા, 'અમારા ગામમાં  હાથી માસ્તર હતા. એમની એકની એક દીકરીના લગ્ન મંકોડી પરિવારના મૂરતિયા સાથે નક્કી થયાં. એ વખતે ગામના લહેરી નાગરબંધુઓએ જ જોડકણું બનાવી નાંખેલુંઃ

ચાંદલિયા જાણે આકર્ષે

મોટા ટેટાને,

મંકોડીની બેટી પરણશે

હાથીના બેટાને...'

અમારા પથુકાકાને કોણ જાણે શું મૂડ આવ્યો તે જૂના ફર્નિચરવાળાને ત્યાંથી જૂનો ઢોલીયો લઈ આવ્યા. રાત્રે વટથી એન્ટીક ઢોલીયા પર સૂતા, પણ રાત પડી એટલે માંકડોની મંડળી નાઈટ ડયુટી પર હાજર થઈ ગઈ.  પથુકાકાને ચટકા ભરી  ભરીને લોહી પી ગયા.  સવારે ઉઠયા ત્યારે શરીર ઉપર લાલ લાલ ચકામા જોઈને (હો)બાળાકાકી રાડ પાડી ઉઠ્યાં, 'હાય હાય... તમે રાતોરાત લાલમલાલ બાપુ કેમ થઈ ગયા?' કાકા બરાડયા, 'રાત આખી આ માંકડોની મંડળીએ ડંખ મારી લોહી  પી-પીને લોહીનો સંબંધ બાંધ્યો  એમાં આ દશા થઈ શું કરૃં? ટીવીની ધાર્મિક ચેનલો ઉપર જાતજાતના  બાપુઓ આવે છેને? ટાલબાપુ, માલબાપુ, શાલબાપુ અને મશાલબાપુ...એ બાપુઓની પંગતમાં વધુ એક બાપુ એટલે આ લાલમલાલ બાપુનો ઉમેરો થયો. જોઈ લે દશા...'

કાકાની આ લાલચોળ દશા જોઈને  પૂછ્યું, 'કાકા, આ શું થયું?' કાકાએ તરત જ 'ગીત ગાયા પથ્થરોને...' એ ગીતનું પેરોડી સોંગ સંભળાવ્યું ઃ

ખૂન પીયા ખટમલોને

ચાચા કી ટાલ પર

મોટી-સી તોંદ પર

ડંખ મારે જોર કા...

ખૂન પીયા ખટમલોને...

કાકાની આ મચ્છર મેલડીના ગીતને મેં દાદ આપતા પથુકાકા જરા રંગમાં આવી બોલ્યા, 'માંકડ હોય કે પછી આજકાલના મ્યુઝિક ડાયરેકટર હોય... લાહી જ પી જાય છે ને?'

મેં કાકાને યાદ અપાવ્યું કે એસ.ડી.બર્મન  દાદાએ એક સરસ ધૂન બનાવી હતીઃ

ધીરે સે જાના બગિયન મેં

ઓ ભૌંરા ધીરે સે જાના 

બગિયન મેં...

આ ગીત પરથી કિશોરકુમારે પેરોડી સોંગ બનાવ્યું હતું ઃ

ધીરે સે જાના ખટિયન મેં

ઓ ખટમલ ધીરે સે જાના

ખટિયન મેં...

મેં કાકાને યાદ અપાવ્યું, 'ઝાલાવાડની  નિશાળમાં એક માંકડ માસ્તર હતા, યાદ છે?  ખૂબ જ ધાર્મિકવૃત્તિવાળા માંકડ માસ્તર સવારે એકલા એકલા પ્રભાત ફેરીમાં  'જાગો... જાગો'ની બૂમ પાડતા અને  'જાગને જાદવા  કૃષ્ણ ગોવાળિયા તુજ વિના ધેનમાં કોણ જાશે...' એવું મોર્નિગિયું (પ્રભાતિયું) ગાતા ગાતા નીકળતા, યાદ છે ને?'

પથુકાકા બોલી ઉઠયા ,'હા-હા... બરાબર યાદ આવ્યું. ત્યારે આપણે બધા કહેતા કે રાતેય જગાડે  માંકડ અને સવારેય જગાડે માંકડ, બરાબરને? આ દેશના લોકોને જગાડવાની જવાબદારી બે જ નિભાવે  છે. એક માંકડ અને બીજા મહાત્મા.'

મેં કહ્યું, 'કાકા, માંકડ ધારે તો કરડી કરડીને 'કૌન બનેગા કરડપતિ?' નહીં, પરંતુ લખપતિ તો બનાવી જ દે છે, હો!'

લખપતિની વાત સાંભળી કાકાએ સવાલ  કર્યો, 'ખટમલ કેવી રીતે લખપતિ બનાવી શકે?' સવાલ સાંભળીને મેં કાકાને છાપામાં  વાંચેલો કિસ્સો સંભળાવ્યો. એક યુવતી રિયાલિટી શોમાં ભાગ લેવા માટે લકઝરી સ્લીપર-કોચ બસમાં નાઈટ જર્ની  કરી શહેર તરફ જઈ રહી હતી. રાત્રે બસ હાઈવે ઉપર સડસડાટ દોડતી હતી ત્યારે  સીટ નીચેથી પ્રગટ થયેલી ખટમલ સેનાએ યુવતી ઉપર સામૂહિક હુમલો કર્યો એવા ચટકા ભર્યા કે પથુકાકાની જેમ ચહેરા ઉપર,  બન્ને હાથ પર અને ગરદન પર લાલ લાલ ચકામા ઉપસી આવ્યા. શરીર ઉપર સોજો  ચડી ગયો અને બળતરા થવા માંડી પરિણામે એ રિયાલિટી શો માં ભાગ લઈ ન લઈ શકી  યુવતીએ તો ગ્રાહક પંચમાં ફરિયાદ કર્યા પછી ગ્રાહક પંચે બસ ઓપરેટરને આદેશ આપ્યો કે આ યુવતીને તત્કાળ ૧.૨૯ લાખનું વળતર ચૂકવવામાં આવે. બોલોે ખટમલને લીધે યુવતી લખપતિ બની ગઈને?'

આ સાંભળી કાકા તરત બોલી ઉઠયા કે- 

'ખટમલના ચટકાથી

યુવતી ભલે થઈ લાલમલાલ,

પણ તગડું વળતર મળતા

થઈ ગઈ માલામાલ...'

અંત-વાણી

માગણોનું મા-ગણતંત્ર

મચ્છરોનું ગણ-ગણતંત્ર

**  **  **

મંદિરોમાં શંખનાદ

મચ્છરોનો ડંખનાદ.