ક્વાડ તો ઠીક પણ હવેના બધા આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનોમાં ચીનના વધતા પ્રભાવનો જ ડર દેખાશે

- અલ્પવિરામ

- હરિયાણાના ચોખાને મળે છે ચૂંટણી લાભ અને મહારાષ્ટ્રની ડુંગળી પણ ઊંચે ચડશે ચૂંટણીથી. સરકારની કૃષિનીતિઓ પણ સ્વપક્ષીય હિતકારી બની ગઈ છે

વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ યુએસ રાષ્ટ્રપ્રમુખ જો બાઈડેન સાથેની તેમની છેલ્લી વ્યક્તિગત મુલાકાત અને તેમની અધ્યક્ષતામાં યોજાયેલી ક્વાડ વાર્ષિક સમિટ દરમિયાન ય્૭ દેશો સાથે ભારતના વધતા સંબંધોને રેખાંકિત કર્યા હતા. બાઈડેનનો કાર્યકાળ આગામી જાન્યુઆરીમાં પૂર્ણ થશે. બંને બેઠકમાં, ચીનની વધતી જતી પ્રતિસ્પર્ધાનો સામનો કરવાના માર્ગો શોધવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા. બાઈડેન દ્વારા ક્વાડ નેતાઓને આપવામાં આવેલી હોટ માઈક કોમેન્ટ દ્વારા પણ આ વાતની પુષ્ટિ થાય છે, જેમાં તેણે કહ્યું હતું કે ચીન એશિયા-પેસિફિકના દેશોની કસોટી કરી રહ્યું છે.

આ સંદર્ભમાં, ક્વાડ નેતાઓની સંયુક્ત વિલ્મિંગ્ટન ઘોષણા માત્ર ઉન્નત ભૌગોલિક રાજકીય ચિંતાઓ અને તેમને સંબોધવા માટે પસંદ કરેલી પહેલને જ પ્રતિબિંબિત કરતી નથી, પરંતુ વૈશ્વિક સુરક્ષા આર્કિટેક્ચરના વ્યાપક પાસાઓ પર સંબંધોને વધુ ગાઢ બનાવવાનો એજન્ડા પણ ચાલુ રાખવા તરફનો ઝોક અભિવ્યક્ત કરે છે. આમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સેક્ટર અને ક્લાઈમેટ ચેન્જમાં સ્વાસ્થ્ય સહયોગથી લઈને સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ્સ સુધીના તમામ પાસાઓ આવરી લેવામાં આવ્યા હતા. આમાંના ઘણા કાર્યક્રમો ૨૦૨૫માં સ્પષ્ટ આકાર લેશે, જ્યારે ભારત પોતાને ઘર આંગણે ક્વાડ સમિટનું આયોજન કરશે.

આ સંદર્ભમાં, એક મુખ્ય પ્રોજેક્ટ મેરીટાઇમ ઇનિશિયેટિવ ફોર ટ્રેનિંગ ઇન ઇન્ડો-પેસિફિક ( મૈત્રી) છે, જે ઈ. સ. ૨૦૨૨ના મેરીટાઇમ ડોમેન અવેરનેસ પ્રોજેક્ટ પર આધારિત છે. તે ભાગીદાર દેશોને તેમના ચોક્કસ આર્થિક ક્ષેત્રોમાં પ્રવૃત્તિઓનું નિરીક્ષણ કરવાની મંજૂરી આપે છે. જેમાં અતિક્રમણ અને ગેરકાયદે પ્રવૃત્તિઓ પરના પગલાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. મૈત્રીનો ઉદ્દેશ્ય આ ઉપાયોનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવાનો છે.

તેની પ્રારંભિક વર્કશોપનું આયોજન આવતા વર્ષે ભારતમાં કરવામાં આવશે. ઈન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં ટકાઉ અને મજબૂત પોર્ટ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવા માટે જૂથના પ્રયત્નોને મજબૂત કરવા માટે મુંબઈમાં ક્વાડ રિજિયોનલ પોર્ટ્સ એન્ડ ટ્રાન્સપોર્ટ કોન્ફરન્સ પણ યોજાશે. આ એક પહેલ છે જે દક્ષિણ અને પૂર્વ ચીન સમુદ્રના પડોશી દેશોમાં ચીનના અતિક્રમણને ધ્યાનમાં રાખીને શરૂ કરવામાં આવી છે. ક્વાડ દેશોનું આ સંબંધિત સંયુક્ત નિવેદન વાંચીએ, તો તે ગંભીર ચિંતાઓની વાત કરે છે. સંયુક્ત નિવેદન, કેટલાક ફકરાઓમાં તો ચીનના સાથી દેશ ઉત્તર કોરિયાના પરમાણુ શસ્ત્રો બનાવવાના સતત પ્રયાસોની પણ આકરી ટીકા કરે છે.

આ વખતનો ક્વાડ દેશોનો દસ્તાવેજ સેમિકન્ડક્ટર્સ, કૃષિ સંશોધન, સાયબર સુરક્ષા અને અવકાશ સંશોધન સહિતના તમામ ક્ષેત્રોને આવરી લે છે અને ક્વાડ સહકારની વધુને વધુ વૈશ્વિક પ્રકૃતિનો ઉદઘોષ કરે છે. યુનાઈટેડ નેશન્સની સુરક્ષા પરિષદના કાયમી સભ્યો વધારવાની વાત એક જૂની રેકર્ડ તરીકે વાગી હતી પણ એનો કોઈ અર્થ નથી. યુનો આવા કોઈસંગઠનોના અવાજને સાંભળતું નથી. કારણ કે યુનો ખુદ વીટો ધરાવતા દેશોના હાથનું એક ખખડધજ રમકડું છે.

મોદીની મુલાકાતે ભારતને ૧૪ સભ્યોના ઈન્ડો-પેસિફિક ઈકોનોમિક પ્રોસ્પેરિટી ફ્રેમવર્ક (IPEF)ની નજીક લાવવામાં પણ મદદ કરી. આ પહેલ અમેરિકી રાષ્ટ્રપ્રમુખે ૨૦૨૨માં આ ક્ષેત્રમાં ચીનના વધતા પ્રભાવને પહોંચી વળવા માટે કરી હતી. ક્વાડ પાર્ટનર જાપાન અને આસ્ટ્રેલિયાથી વિપરીત, ભારતે ૧૫-સભ્યોની પ્રાદેશિક વ્યાપક આથક ભાગીદારી (RCEP)માંથી બહાર રહેવાનું નક્કી કર્યું છે, જેમાં ચીન સભ્ય છે.

પરંતુ આપણે IPEFના ચાર સ્તંભોમાંથી બે પર હસ્તાક્ષર કર્યા - એક સ્વચ્છ અને ન્યાયી અર્થતંત્ર. તેઓ સ્વચ્છ ઉર્જા અને આબોહવા-મૈત્રીપૂર્ણ તકનીકો પર સહકાર આપવા અને ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી અને કર પારદર્શિતાના પગલાંને મજબૂત બનાવવાનું લક્ષ્ય રાખે છે. ભારતે ફેબ્રુઆરીમાં પુરવઠા શૃંખલાને મજબૂત કરવા કરાર સ્વીકાર્યો હતો. નિર્ણાયક દ્રષ્ટિકોણથી, ભારતે વેપારના ક્ષેત્રમાં નિરીક્ષક તરીકે રહેવાનું નક્કી કર્યું છે, જે ફ્રેમવર્કનો પ્રથમ સ્તંભ છે. આ ભાગીદારીનું ભાવિ મોટાભાગે યુએસ પ્રમુખપદની ચૂંટણીના પરિણામ પર નિર્ભર છે. જો ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ એક અંતરાલ પછી હવે ફરી સત્તામાં આવે છે, તો IPEFમાં મડાગાંઠ સર્જાશે કારણ કે જો તેઓ સત્તામાં આવશે તો તેમણે કરારને નકારવાની ધમકી આપી છે.

(૨)

ગયા અઠવાડિયે, કેન્દ્ર સરકારે કૃષિ ઉત્પાદનોની આયાત અને નિકાસ સંબંધિત કેટલાક નિર્ણયો લીધા. તેણે બાસમતી ચોખા પર લઘુત્તમ નિકાસ કિંમત (MEP) નાબૂદ કરી. ગયા વર્ષે, બાસમતી ચોખા પર પ્રતિ ટન ૧,૨૦૦ ડોલરની MEP લાદવામાં આવી હતી, જે બાદમાં ઘટાડીને ૯૫૦ ડોલર પ્રતિ ટન કરવામાં આવી હતી. સરકારે ડુંગળી પરની લઘુત્તમ નિકાસ જકાત પણ ૪૦ ટકાથી ઘટાડીને ૨૦ ટકા કરી છે.

બીજી તરફ, સરકારે ખાદ્ય તેલ પરની આયાત ડયૂટી શૂન્યથી વધારીને ૨૦ ટકા કરી છે. અન્ય પરિબળોનો સમાવેશ કર્યા પછી, અસરકારક ડયુટી દર ૨૭.૫ ટકા રહેશે. રિફાઈન્ડ ઓઈલ પર બેઝિક કસ્ટમ ડયુટી વધારીને ૩૨.૫ ટકા કરવામાં આવી છે. સરકારને આશા છે કે આ નિર્ણયથી સ્થાનિક સૂર્યમુખી, મગફળી અને સરસવના રિફાઇન્ડ તેલની માંગમાં વધારો થશે.

આ નિર્ણયોથી ઉત્પાદકોને ફાયદો થશે. ચોખાના કિસ્સામાં, સારા ચોમાસાને કારણે સારા પાકની અપેક્ષાએ ભાવ ઘટવા લાગ્યા હતા, તેથી નિકાસ પ્રતિબંધ ચાલુ રાખવાનો કોઈ અર્થ નથી. જો કે, અપેક્ષા મુજબ આ નિર્ણયને રાજકીય પરિપ્રેક્ષ્યથી પણ જોવો જોઈએ. હરિયાણા વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે પ્રચાર પૂરજોશમાં ચાલી રહ્યો છે. હરિયાણા બાસમતી ચોખાનું મુખ્ય ઉત્પાદક છે. એમઈપીની શરત દૂર કરવાની હરિયાણા દ્વારા માંગણી કરવામાં આવી હતી.

ડુંગળી પરની નિકાસ ડયુટી હટાવવાને મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાની ચૂંટણી સાથે જોડવામાં આવી રહી છે. મહારાષ્ટ્ર એક મોટું ડુંગળી ઉત્પાદક રાજ્ય છે અને તાજેતરની લોકસભા ચૂંટણીમાં સત્તારૂઢ રાષ્ટ્રીય લોકતાંત્રિક ગઠબંધનની હારના એક કારણ તરીકે આ પ્રતિબંધને પણ ટાંકવામાં આવ્યો હતો. વૈશ્વિક બજારોમાં ડુંગળીની અછત છે અને તેનાથી ભારતીય નિકાસકારોને ફાયદો થઈ શકે છે.

એ સાચું છે કે તાજેતરના પગલાથી ખાદ્યતેલોના કિસ્સામાં નિકાસની તકો અને આયાત પ્રતિબંધોના સ્વરૂપમાં ઉત્પાદકોને ફાયદો થશે, પરંતુ દેશની કૃષિ વેપાર નીતિ સાથેનો મૂળભૂત પ્રશ્ન એ છે કે તેમાં સુસંગતતાનો અભાવ છે અને ઘણી વખત વિરોધાભાસી સંકેતો આપે છે. ખાદ્યપદાર્થોની કિંમતોનો મુદ્દો એક સંવેદનશીલ મુદ્દો છે અને તેની સાથે ખાદ્ય સુરક્ષાનો પ્રશ્ન જોડાયેલો છે. પરંતુ સરકારી હસ્તક્ષેપ હજુ પણ મર્યાદિત હોવો જોઈએ અને યોગ્ય વિચારણા કર્યા પછી થવો જોઈએ.