- અલ્પવિરામ

- જેમ સુષુપ્ત જ્વાળામુખી ચોક્કસ સમયે ધગધગતા લાવા સાથે પ્રગટ થાય છે એ જ રીતે દુશ્મનાવટના અંગારા કાળની ગહન ગર્તા નીચેથી ફરી  ફરી પ્રગટ થાય છે અને એમાંથી સરહદો પર સામસામે આગ લાગે છે

શનિવારે ઈરાને ઈઝરાયેલ પર ડ્રોન હુમલો કર્યો હતો. હુમલા બાદ સ્થિતિ બગડી હતી. આ સમગ્ર વિવાદ પાછળ બંને દેશો વચ્ચે લગભગ ૫૦ વર્ષ જૂની દુશ્મની છે.

વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી સૈન્ય દેશોમાં ઈરાન ૧૪મા ક્રમે છે. જ્યારે ઈઝરાયેલ ૧૭મા ક્રમે છે. બંને દેશો વચ્ચે લાંબા સમયથી ચાલી રહેલો સંઘર્ષ અટકવાના કોઈ સંકેત દેખાઈ રહ્યા નથી. ગત શનિવારે રાતે ઈરાને ઈઝરાયેલ પર ડ્રોન હુમલો કર્યો હતો. હુમલા બાદ સ્થિતિ વધુ બગડી છે. બંને દેશો વચ્ચે ચાલી રહેલા વિવાદના તાંતણા ૧૯૭૯ની ઈરાની ક્રાંતિ સાથે જોડાયેલા છે. વર્ષ ૨૦૨૩માં હમાસે ઈઝરાયેલનાં શહેરો પર હુમલા કરવાનું શરૂ કર્યું હતું. તે સમયે, તેલ અવીવના જવાબી હુમલાઓને કારણે, ગાજામાં યુદ્ધ પણ શરૂ થઈ ગયું હતું, જે હજુ ચાલુ છે.

ઈરાન આ યુદ્ધમાં ઈઝરાયેલ વિરુદ્ધ હિઝબુલ્લાહ જેવા જૂથોને મદદ કરી રહ્યું છે. શનિવારે પહેલીવાર ઈરાને ઈઝરાયેલ પર પોતાની રીતે હવાઈ હુમલો કર્યો હતો. આ અંગે ઈરાનની રાજધાની તહેરાને કહ્યું કે એપ્રિલની શરૂઆતમાં ઈઝરાયેલે સીરિયાના દમાસ્કસમાં એક શંકાસ્પદ હુમલો કર્યો હતો જેના જવાબમાં આ કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે. એટલું જ નહીં, આ સ્થિતિને લઈને ઈરાનનું કહેવું છે કે અમને આશા છે કે તણાવ વધુ નહીં વધે, આ મામલાને પૂરો કરી શકાય છે. જોકે, બંને દેશો વચ્ચેની પરિસ્થિતિને લઈને એક મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે ઈરાન અને ઈઝરાયલ વચ્ચેના સંબંધો કયા કારણોસર બગડતા ગયા અને સ્થિતિ યુદ્ધ સુધી પહોંચી ગઈ. જોકે એ જાણવા માટે આપણે થોડા દાયકાઓ સુધી પાછળ જવું પડે.

હકીકતમાં, જ્યારે ઈ. સ. ૧૯૭૯માં ઈરાની ક્રાંતિ થઈ, ત્યારે અમેરિકા સાથે સંકળાયેલો પહેલવી રાજવંશ ઈરાનમાંથી સંપૂર્ણ રીતે ઉખડી ગયો. તે પછી ઈરાનમાં આયાતુલ્લા રૂહોલ્લાહ ખોમેનીની ધાર્મિક સત્તાનું શાસન સ્થપાયું. આ ધાર્મિક સત્તા વ્યવસ્થાના આગમન પછી, ખોમેનીએ અમેરિકાને 'મોટા શેતાન' તરીકે નામ આપ્યું હતું. ત્યારથી ઈરાન અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધોમાં કડવાશ આવવા લાગી હતી. તે સમયે, ઈરાનના છેલ્લા સમ્રાટ મોહમ્મદ રેઝા પહલવી માટે ઈઝરાયેલનું સમર્થન ખોમેનીને ગમ્યું ન હતું. ઉપરાંત, તે સમયે અમેરિકા અને ઈઝરાયેલ વચ્ચેના સંબંધો સારા હતા. આવી સ્થિતિમાં ખોમેનીએ ઈઝરાયેલને 'લિટલ ડેવિલ' નામ આપ્યું હતું. એટલું જ નહીં, ઈરાનની રાજધાની તેહરાન અને તેલ અવીવ વચ્ચેના વિવાદ વચ્ચે ખોમેનીએ એવો પણ આરોપ લગાવ્યો હતો કે ઈઝરાયેલે ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમને નિષ્ફળ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.

એવું પણ કહેવાય છે કે ઈઝરાયેલે વર્ષ ૧૯૬૭ના યુદ્ધ બાદ એક વિસ્તાર પર કબજો કરી લીધો હતો. આ વિસ્તારનું નામ છે ગોલાન હાઇટ્સ અને તેલ અવીવ આજે પણ આ જગ્યાએથી સીરિયા અને લેબનોન પર હુમલો કરે છે. ૭ ઓક્ટોબર ૨૦૨૩ના રોજ હમાસે અચાનક ઈઝરાયેલનાં ઘણાં શહેરો પર હુમલો કર્યો હતો. આ હુમલામાં ઘણા લોકોનાં મોત થયા હતા. ત્યારબાદ ૧૨૦૦થી વધુ લોકો માર્યા ગયા અને લગભગ ૨૦૦ લોકોનું અપહરણ કરવામાં આવ્યું. જો મીડિયા રિપોર્ટ્સનું માનીએ તો હમાસ દ્વારા કરવામાં આવેલા હુમલા બાદ ઈરાને કોઈપણ સંડોવણીનો સ્પષ્ટ ઈન્કાર કર્યો હતો, પરંતુ તે બાબત સામે આવી કે ઈરાને હમાસના લડવૈયાઓને ઈઝરાયેલના શહેરો પર હુમલો કરવામાં મદદ કરી હતી.

૧૯૮૦ પછી, ઈરાનની રાજધાની અને ઈઝરાયેલની તેલ અવીવ બંનેમાં હુમલા થયા, પરંતુ કોઈએ હુમલાની જવાબદારી લેવાનો ઈન્કાર કર્યો. બે શહેરો વચ્ચે વર્ષો સુધી ચાલેલા આ સંઘર્ષને 'શેડો વોર' નામ આપવામાં આવ્યું હતું.

 આ 'શેડો વોર' એટલે છાયા યુદ્ધમાં મુખ્યત્વે બે ક્ષેત્રો સામે આવ્યાં હતા. એમાં લેબનોન અને સીરિયાના અમુક ક્ષેત્રોનો સમાવેશ હતો.  ત્યારે ઈરાને ઈરાનના હિઝબુલ્લાને જોરદાર સમર્થન આપ્યું હતું, હિઝબુલ્લાહ તે જ સમૂહ છે જેણે લેબનોનથી ઈઝરાયલને નિશાન બનાવ્યું હતું. તે સમયે ઈઝરાયેલે સીરિયામાં અનેક હવાઈ હુમલા કર્યા હતા. આ પછી ઈરાનની રાજધાની તેહરાને સીરિયામાં તે દેશના રાષ્ટ્રપતિ બશર અલ-અસદને સમર્થન આપવાનું શરૂ કર્યું.

થોડા દિવસો પહેલાં ઈરાનના દૂતાવાસ પર હુમલો થયો હતો. આ હુમલાના જવાબમાં તેલ અવીવે પણ સતત હુમલા શરૂ કર્યા. તેલ અવીવે ગાઝા પટ્ટી પર ચારે બાજુથી હુમલો કર્યો હતો. અમેરિકાનો અંદાજ છે કે ઈઝરાયેલના જવાબી હુમલામાં ૩૩,૦૦૦થી વધુ પેલેસ્ટિનિયનોના મોત થયાં છે. આ મહિનાની શરૂઆતમાં સીરિયામાં ઈરાનના દૂતાવાસ પર શંકાસ્પદ વિમાનોએ હુમલો કર્યો હતો. યુદ્ધ વિમાનો દ્વારા સીરિયામાં ઈરાનના દૂતાવાસ પર બોમ્બ ધડાકા કર્યા બાદ ઈરાનની રાજધાનીએ કહ્યું કે આ હુમલામાં કુલ ૭ લશ્કરી સલાહકારો માર્યા ગયા છે. આ સાથે જ સીરિયાના વિદેશ મંત્રી ફૈઝલ મેકદાદનું નિવેદન પણ સામે આવ્યું. મંત્રી ફૈઝલ મેકદાદે કહ્યું, 'સીરિયાના દમાસ્કસમાં થયેલા હુમલામાં ઈરાની દૂતાવાસની ઈમારત પર બોમ્બ વિસ્ફોટ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ઘણા નિર્દોષ લોકોના જીવ છીનવાઈ ગયા હતા. અમે આ ક્રૂર આતંકવાદી હુમલાની નિંદા કરીએ છીએ. જ્યારે એક ઇઝરાયલી સૈન્ય વક્તાને હમણાં પૂછવામાં આવ્યું તો જવાબ મળ્યો કે વિદેશી મીડિયામાં આ બાબતે ટીકા નથી કરતા. આ હુમલા બાદ હિઝબુલ્લાએ કહ્યું હતું કે બદલો લેવા અને દુશ્મનને સજા આપ્યા વિના આ ગુનાનો અંત આવશે નહીં.

સીરિયામાં તેના સાત સુરક્ષા અધિકારીઓની હત્યાના બદલામાં ઈરાને શનિવારે ઈઝરાયેલ તરફ ડઝનો ડ્રોન અને બેલિસ્ટિક મિસાઈલો છોડયા બાદ રવિવારે વહેલી સવારે જેરૂસલેમમાં વિસ્ફોટ અને હવાઈ હુમલાના સાયરન્સ વાગી રહ્યા હતા. જોકે આ હુમલામાં કેટલા લોકો માર્યા ગયા કે ઘાયલ થયા તે અંગે હજુ સુધી નક્કર માહિતી મળી નથી. ઈરાનમાં ૧૯૭૯ની ઈસ્લામિક ક્રાંતિ પછી ચાલી આવતી ઈરાન-ઈઝરાયેલની દાયકાઓ જૂની દુશ્મનાવટ પછી ઈઝરાયેલ પર ઈરાનનો આ પહેલો સીધો સૈન્ય હુમલો છે.

દુનિયામાં યુદ્ધોન્માદ તબક્કાવાર વધતો જાય છે. જુદા જુદા દેશો વચ્ચે કોઈને કોઈ રીતે ખટરાગ હોય છે અને તે વાટાઘાટોથી ઉકેલવાનો મત હવે સંબંધિત દેશોનો નથી. જેમ સુષુપ્ત જ્વાળામુખી ચોક્કસ સમયે ધગધગતા લાવા સાથે પ્રગટ થાય છે એ જ રીતે દુશ્મનાવટના અંગારા કાળની ગહન ગર્તા નીચેથી ફરી  ફરી પ્રગટ થાય છે અને એમાંથી સરહદો પર સામસામે આગ લાગે છે. મહાસત્તાઓનું વર્ચસ્વ ક્રમશઃ ઘટતું જાય છે. હવે એમનો પહેલાં જેવો પ્રભાવ રહેતો નથી. ખુદ મહાસત્તાઓ પણ બીજા દેશોને લડાવવા ચાહે છે કે શાંતિ સ્થાપવા ચાહે છે એ જાણવું કે ઓળખવું મુશ્કેલ છે. યુગ આખો બદલાઈ ગયો છે. કોઈપણ રાષ્ટ્રના વડાને પોતાના દેશને યુદ્ધમાં ધકેલવામાં હવે પહેલા જેટલો સંકોચ કે ચિંતા નથી. જો આ ક્રમ આગળ ચાલુ રહેશે તો યુદ્ધ એક સામાન્ય ઘટના થઈ જશે અને તો માનવ જાતે ફરી આદિમાનવ જેવા યુગમાં પ્રવેશ કરવો પડશે.