ભારતીય રિઝર્વ બેંકે ગયા અઠવાડિયે વર્તમાન 'સ્મોલ ફાઇનાન્સ બેંકો (SFB) માટે નવા નિયમો જારી કર્યા છે જે સંસ્થાઓ પોતાને નિયમિત એટલે કે યુનિવર્સલ બેંકોમાં રૂપાંતરિત કરવા ચાહે છે એને માટે સરકારનું આ વિરાટ કદમ છે. જો કે હજુ સુધી એ સ્પષ્ટ નથી કે કોઈ પણ હાલની SFB આ પ્રક્રિયાના લાભો તરત જ મેળવી શકશે કે કેમ, તેમ છતાં આ એક આવકારદાયક પગલું છે કારણ કે તે સ્પષ્ટ નીતિઓ રજૂ કરે છે જેનો હેતુ લાંબા સમયથી નક્કી છે. SFB ચોક્કસપણે આ ફેરફારમાંથી પસાર થઈને કેટલાક લાભ મેળવશે. ઉદાહરણ તરીકે, તેઓ તેમના અગ્રતા ક્ષેત્રના ધિરાણનું સ્તર ઘટાડી શકે છે. તેનાથી તેમની મૂડીની જરૂરિયાત ઘટશે અને તેમને વધુ નફો કરવાની તક મળશે. જો કે, આ માટે આરબીઆઈના પાત્રતા નિયમો વધુ કડક છે અને ઘણા SFB આ માટે પાત્રતા હોવી એ સંભવ હોય નહીં. આ માટે જરૂરી છે કે સ્મોલ ફાઇનાન્સ બેંકો લિસ્ટેડ હોય અને તેઓ પાંચ વર્ષથી કાર્યરત હોય. આ સાથે, તેઓએ રેગ્યુલેટરની નિયમિત ચકાસણી પ્રક્રિયામાંથી પણ પસાર થવું પડશે.

આ નાની નાણાંકીય સંસ્થાઓએ છેલ્લા બે વર્ષમાં ચોખ્ખો નફો નોંધાવ્યો હોવો જોઈએ અને તેની કિંમત ઓછામાં ઓછી રૂ. ૧,૦૦૦ કરોડ હોવી જોઈએ. અલબત્ત હાલની સંખ્યાબંધ SFBની નેટવર્થ રૂ. ૧,૦૦૦ કરોડથી ઓછી છે. છેં SFB ને Fincare SFB  સાથે વિલીનીકરણની જાહેરાત ઓક્ટોબર ૨૦૨૩ માં કરવામાં આવી હતી અને તે દક્ષિણ ભારતમાં તેના માટે નવા ક્ષેત્રો ખોલશે. જો કે, વ્યાપક પ્રક્રિયા કેટલાક સારા સમાચાર સૂચવે છે. આ સમગ્ર કવાયતનો અંતિમ ધ્યેય, સ્પષ્ટ નિયમનકારી ઉદ્દેશ્યો સાથે બેંકિંગ ક્ષેત્રમાં વધુ સ્પર્ધાનું નિર્માણ કરવાનો હોવો જોઈએ. SFB કેટેગરીની જાહેરાત ૨૦૧૪માં કરવામાં આવી હતી અને મોટાભાગના SFB નોન-બેંકિંગ ફાઇનાન્શિયલ કંપનીઓ (NFBC)માંથી બનાવવામાં આવી હતી. હવે તેમની પાસે સાર્વત્રિક બેંકિંગનો માર્ગ હોવાનું જણાય છે. ભારતમાં રાષ્ટ્રીય કૃત બેન્કોની તુલનામાં નાની ફાઈનાન્સ સંસ્થાઓનું યોગદાન બહુ મોટું છે. દેશના સામાન્ય નાગરિકોની જિંદગીને એનો ભરોસો કામ આવે છે.

નાણાંકીય ક્ષેત્રમાં નિયમિત બેંક બનવા માટે તેમની પાસે ચોક્કસપણે સલામતી, વિશ્વસનીયતા અને નિયમનકારી દેખરેખની સ્પષ્ટ સીડી છે. વાસ્તવમાં બેન્કિંગ સેક્ટરમાં વધતી સ્પર્ધા એ બેન્કિંગ રેગ્યુલેટર માટે પ્રાથમિકતા હોવી જોઈએ. સંશોધન દર્શાવે છે કે ૧૯૯૮ માં શરૂ થયેલા ભારતમાં બેંક એકત્રીકરણના સમયગાળા દરમિયાન નાણાંકીય નીતિની વિસ્તરણ ક્ષમતામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. આ સ્વાભાવિક છે કારણ કે વધુ બજાર શક્તિ બેંકના વૈકલ્પિક નાણાંકીય ભંડોળના સ્ત્રોતમાં વધારો કરે છે. SFB કેટેગરી મૂળરૂપે તમામ સુધી નાણાંકીય સેવાઓની પહોંચને વિસ્તૃત કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે બનાવવામાં આવી હતી. ચોક્કસપણે એ સંશોધનનો વિષય છે કે તેઓએ તે હેતુ પૂરો કર્યો છે કે નહીં.

સૈદ્ધાંતિક રીતે, (જો કે, તે સ્પષ્ટપણે દેખાય છે કે SFB ને વ્યાખ્યાયિત કરતા નિયમનકારી વાતાવરણમાંથી ઉભરતી બેંકો પણ સાર્વત્રિક બેંકિંગના અવકાશને વિસ્તૃત કરવામાં મદદ કરશે. જો કે તેઓને થાપણો વધારવાની જરૂર છે પણ  બેંકિંગ સેવાઓ વિશે ચોક્કસ માહિતીથી તેઓ ખુદ હજુ વંચિત છે. ભવિષ્યમાં બેન્કિંગ સેક્ટરમાં ડિપોઝિટ વૃદ્ધિને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવે તેવી શક્યતા છે. સ્ટાન્ડર્ડ એન્ડ પુઅર્સ દ્વારા તાજેતરના સંશોધનો દર્શાવે છે કે બેંકોમાં ધિરાણ વૃદ્ધિ થાપણ વૃદ્ધિ કરતાં ૨-૩ ટકા વધુ છે. બેંકિંગ ક્ષેત્રના કેટલાક લોકો દલીલ કરે છે કે આ અન્ય વલણોનું કુદરતી પરિણામ છે.

ઉદાહરણ તરીકે, ઘરગથ્થુ નાણાંકીય બચત દબાણ હેઠળ છે અને મ્યુચ્યુઅલ ફંડ જેવા વૈકલ્પિક રોકાણ સ્રોતોએ ખરાબ પ્રદર્શન કર્યું છે. દરમિયાન, તાજેતરના સમયમાં બેંકોમાં થાપણો પરનું વળતર વાસ્તવિક દ્રષ્ટિએ ઘણું ઓછું રહ્યું છે. જો કે, લોનની ડિમાન્ડ યથાવત છે. એકંદરે, S&P મુજબ, ધિરાણ વૃદ્ધિ બજાર મૂલ્ય પર GDPમાં વૃદ્ધિ કરતાં ૧.૫ ગણી વધારે છે, જ્યારે ડિપોઝિટ વૃદ્ધિ બજાર મૂલ્ય પર GDP સાથે સુસંગત છે. આવી સ્થિતિમાં, જ્યાં સુધી ડિપોઝિટ વૃદ્ધિને વેગ નહીં મળે ત્યાં સુધી ક્રેડિટ વૃદ્ધિ ઘટી શકે છે. આની વ્યાપક અર્થવ્યવસ્થા, એકંદર રોકાણ અને વૃદ્ધિ પર અણધારી અસર પડી શકે છે. નાણાંકીય કંપનીઓ સાથેના કડવા અનુભવો પણ પ્રજાને થયા છે પરંતુ મોટાભાગે તો એ કંપનીઓ જરાક વધુ વ્યાજ લઈને સંતોષ માનનારી હોય છે.રિઝર્વ બેન્ક હવે એને નવા નિયમનો ભંગ અંતર્ગત શું લાભ કે પ્રગતિ કરાવી આપશે એ જિજ્ઞાસાનો વિષય છે.